Για ένα «καρφί» χάθηκαν τόσες ζωές…
Η θεωρία του Χάους και η τραγωδία των Τεμπών
“Για ένα καρφί, χάθηκε το πέταλο
Για ένα πέταλο,
χάθηκε το άλογο.
Για ένα άλογο, χάθηκε ο καβαλάρης.
Για έναν καβαλάρη, χάθηκε η μάχη.
Για μία μάχη ,χάθηκε ο πόλεμος.
Για έναν πόλεμο, χάθηκε η αυτοκρατορία!”.
Nα που η τραγωδία στα Τέμπη στάθηκε η αιτία και η αφορμή να πλημμυρίσει το διαδίκτυο με γνωμικά,παροιμίες, στίχους ποιητών ή ακόμη και αποσπάσματα φιλοσόφων και επιστημόνων πουερμηνεύουν τα βαθύτερα αίτια της πολύνεκρης σύγκρουσης των τρένων.
Είναι παρήγορο το γεγονόςπου δυσνόητες επιστημονικές θεωρίες χρησιμοποιούνται, έστω και με την βοήθεια κάποιων αποφθεγματικών φράσεων, για να εκλαϊκεύσουν τον πολυδαίδαλο χαρακτήρα κάποιων φαινομένων ή ακατανόητων για την κοινή λογική γεγονότων, όπως αυτό της τραγωδίας των Τεμπών.
Για να βρούμε, όμως, αναλογίες ανάμεσα στο “καρφί-πέταλο” και στο πολύνεκρο συμβάν που συγκλόνισε την χώρα μας και σκόρπισε λύπη, θυμό και οργή, θα πρέπει πρώτα να περιγράψουμε την σχετική θεωρία που παραπέμπει και χρησιμοποιεί το προκείμενο απόσπασμα(Για ένα καρφί…..αυτοκρατορία).
Η Θεωρία του Χάους
Το καρφί, το πέταλο, το άλογο, ο καβαλάρης, η μάχη, ο πόλεμος και η αυτοκρατορία λειτουργούν μεταφορικά και συμβολικά για να καταδείξουν το διάχυτο κλίμα της διάλυσης, της σύγχυσης, της αστάθειας και της αταξίας που διέπει και το κατά τα άλλα ντετερμινιστικό σύμπαν μας. Η θεωρία του Χάους συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω και αναδεικνύει την απροσδιοριστία και αβεβαιότηταπου δεσπόζουν τόσο στην λειτουργία του σύμπαντος, όσο και στην καθημερινότητά μας.
Αν και η θεωρία του Χάους χρησιμοποιείται με διαφορετικό τρόπο σε διάφορους τομείς μία καταγραφή της έννοιας θα ήταν χρήσιμη. Χάος, δηλαδή, είναι η χαοτική κατάσταση που προκύπτει όταν μεταβληθούν έστω και κατά ελάχιστον τα αρχικά δεδομένα ενός δυναμικού συστήματος. Είναι η απρόσμενη και απροσδόκητημεταβολή στις αρχικές συνθήκες που διέπονται από μία τακτική και σταθερή φυσική διαδικασία.
Η θεωρία του Χάους χρησιμοποιήθηκε από πολλές επιστήμες (μαθηματικά, φυσική, βιολογία, χημεία…) για να ερμηνευτούν κάποια φαινόμενα μη κανονικότητας.
Με πιο λιτό και κατανοητό τρόπο η θεωρία του Χάουςθα μπορούσε να αποδοθεί με το πώς μία μικρή αλλαγή στα δεδομένα της κανονικότηταςμπορεί να προκαλέσει “χιονοστιβάδα άλλων αλλαγών” και εξελίξεων με απροσδιόριστα αποτελέσματα. Ή πως μία “μικρή παράλειψη”μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη συμφορά.
Το Καρφί, το Χάος και η Τραγωδία στα Τέμπη
Ας επανέλθουμε, όμως, στο αφετηριακό σημείο της σκέψης μας για να βρούμε αναλογίες ανάμεσαστη θεωρία του Χάους και στο προκείμενο απόσπασμα (καρφί, πέταλο…) με το γεγονός του πολύνεκρου δυστυχήματος που κατέδειξε με τον πιο εμφαντικό τρόπο τις χρόνιες παθογένειες του ελληνικού κράτους.
Ποιος μπορεί να φταίει για όλα αυτά; Ποιος έχει την ευθύνη, μερική ή γενική αδιάφορο, για την απώλεια τόσων ανθρώπινων ζωών; Αρκεί η αναγνώριση του “ανθρώπινου λάθους” να αποενοχοποιήσει τις κρατικές ευθύνες και την διαχρονική της αβελτηρία της Πολιτείας; Πώς συνέβη και μία ανθρώπινη παράλειψη σε ένα δίκτυο με δύο διαδρομές να μην ενεργοποιήσει άλλους μηχανισμούς επισήμανσης και διόρθωσης του λάθους; Δεν υπήρχαν ή δεν λειτούργησαν οι ασφαλιστικές δικλείδες;
Πολλά τα “γιατί” και τα αναπάντητα ερωτήματα που φανερώνουν την σύνδεση μιας απλής παράλειψηςτου κλειδούχου ή και μιας τεχνικής βλάβης με τα τραγικά αποτελέσματα της απώλειας πολλών ζωών και ιδιαίτερα νέων.
Κάποιοι χρησιμοποιώντας μία πιο αργκώ γλώσσα επισημαίνουν πως ”πνιγήκαμε σε μία σταγόνα νερού” ή “χάσαμε την μπάλα” στα εύκολα. Οι συγκρίσεις με άλλα πολυδαίδαλα σιδηροδρομικά δίκτυα άλλων χωρών μόνον θλίψη και μελαγχολία μάς γεμίζει.
Πώς μπορεί να μην έχει προβλεφθεί στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ο εντοπισμός, η αποτροπή και η διόρθωση ενός ακατανόητου ανθρώπινου λάθους; Συνιστά μία εγκληματική αμέλεια η απουσία ενός μηχανισμού εποπτείας και συνεχούς παρακολούθησης της πορείας ενός τρένου, την στιγμή που για άλλες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (ΔΕΗ, αεροπλάνα, πλοία…) υπάρχουν επαρκή δίκτυα εποπτείας.
Είναι επικίνδυνο στην εποχή του απόλυτου ορθολογισμού, λόγω επιστήμης και τεχνολογίας, να ακούγονται θέσεις και φωνές του τύπου “ήταν η κακιά η ώρα” ή “ήταν γραπτό να χαθούν έτσι τόσα άτομα”. Ακατανόητες είναι και κάποιες θεωρίες που χρησιμοποιώντας τις στατιστικές και τον νόμο των πιθανοτήτων προσπαθούν να αιτιολογήσουν την σύγκρουση των δύο τρένων.
Η λογική “αυτά συμβαίνουν και στα καλύτερα συστήματα πρόληψης” είναι προσβολή στην ανθρώπινη λογική και στην μνήμη των νεκρών. Είναι μία επιστροφή στους αιώνες των προλήψεων και των θεωριών περί θείας τιμωρίας και άλλων φαιδρών ερμηνειών. Οι εσχατολογικές θεωρίες και οι διάφορες προφητείες περί “έκπτωσης και τιμωρίας του ανθρώπινου γένους” συνιστούν υλικό για κακόγουστεςκωμωδίες και επιθεωρήσεις.
Οι ατομικές και συλλογικές Ευθύνες
Μπορεί ο Χάιζενμπεργκ με την αρχή της “απροσδιοριστίας” να έθεσε τα θεμέλια μιας άλλης θεώρησης του κόσμου και της ζωής μας, ωστόσο δεν μας προέτρεψε να παραιτηθούμε από κάθε αγώνα για πρόληψη –αποτροπή του κακού ή βελτίωσης των όρων της πεπερασμένης ζωής μας.
«Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν» (Ιπποκράτης).
Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος και ο πολιτισμός του κρίνονται από τον τρόπο με τον οποίο εκμηδενίζουν την δύναμη του τυχαίου και μετατρέπουν το απρόβλεπτο σε ευκαιρία αυτοσυγκέντρωσης και καλλιέργειας όλων εκείνων των εσωτερικών μηχανισμών που λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στην προνοητικότητα και δημιουργικότητατου ανθρώπου.
Ας μην αφήσουμε, λοιπόν, ένα “καρφί”ή ένα “πέταλο” να ρυθμίσει προς το χειρότερο την ζωή μας και τον πολιτισμό μας. Μπορούμε ως άτομα και οργανωμένη κοινωνία να προστατεύσουμε τόσο την καθημερινότητά μας, όσο και τα σύνθετα πεδία της συλλογικής μας ζωής. Ας αφήσουμε το χαοτικό και το απρόβλεπτο στην φαντασία μας κι ας οχυρώσουμε την ατομική και κοινωνική μας ζωή με μηχανισμούς πρόβλεψης και αποτροπής της επικινδυνότητας ενός τυχαίου συμβάντος.
Το στοιχείο της τυχαιότητας της καθημερινότητάς μας και τιςαπρόβλεπτες μεταβολές κάποιων σταθερών της ατομικής, κοινωνικής και εθνικής μας ζωής ή ακόμη και της οικουμένης μπορεί να μην μπορούμε να τα προβλέψουμε, πρέπει,όμως, να εκπαιδευόμαστε συνεχώς σε αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισής τους, έτσι ώστε τίποτα να μην θεωρείται “ανθρώπινο λάθος ή τυχαίο”.
«Χαρακτηριστικό γνώρισμα των συνετών ανθρώπων είναι ότι προνοούν πριν συμβούν τα δυσάρεστα και γνώρισμα των γενναίων είναι, όταν συμβούν να προσπαθούν να το διορθώσουν» (Πιττακός).
Πώς μπορούμε,όμως, να αισιοδοξούμεως χώρα,όταν ένα νέο παιδί σκοτώνεται από νέους γιατί ήταν Αρειανός, όταν η κυβέρνηση επαίρεται για τις πάνω από 1.500.0000 αιτήσεις MarketPass, όταν η αντιπολίτευση αδυνατεί να πείσει για την εναλλακτική κυβερνητική της πρόταση και όταν ο λαός εύκολα εθίζεται και συνωστίζεται στην λογική των προεκλογικών επιδομάτων;
Τουλάχιστον μπορούμε να απορρίψουμε ως στάση ζωής, αυτό που φέρεται να δήλωσε ο μηχανοδηγός (αν αληθεύει βέβαια) και που υποδηλώνει το χαοτικό στοιχείο που κρύβουμε μέσα μας ως λαός.
“Πάμε και όπου βγει”.
