Είμαστε μια κοινωνία γεμάτη αίματα και φρίκες.
Υμνητές μιας αγοραίας βίας – Η δυσκολία είναι
να μην γίνουμε κομμάτι της πλευράς των δολοφόνων
- της Όλγας Στέφου
Η Ηλέκτρα ήταν μια φιγούρα όχι δραματική, καθόλου. Έτσι νομίζω δηλαδή. Δραματική ήταν η Κλυταιμνήστρα, που ο Αγαμέμνονας πήγε να της θυσιάσει την κόρη της, την Ιφιγένεια. Και γιατί; Για να μπορέσουν να φυσήξουν οι άνεμοι ώστε να πάει να σκοτώσει σε ξένους τόπους. Δραματικός είναι ο Ορέστης, που η αδελφή του τον πείθει να γίνει μητροκτόνος. Δραματική είναι η Κασσάνδρα, η σκλάβα-ερωμένη που προσπαθεί να πείσει τον Αγαμέμνονα πως τον περιμένει θάνατος, αλλά και πάλι δεν ακούει. Ούτε την Κλυταιμνήστρα, που ικέτευε για τη ζωή της κόρης της, άκουσε. Και τελικά πέθαναν όλοι. Όλοι εκτός από την Ηλέκτρα και τον Ορέστη, που τον κυνηγούσαν οι Ερινύες.
Οι Ηλέκτρες του εγωισμού
Η Ηλέκτρα λοιπόν. Αυτό το κορίτσι που μεγάλωσε πια και καθώς θα επέστρεφε ο πατέρας της νικητής από την Τροία, το μένος της δεν έπεσε ούτε σε εκείνον, που θα θυσίαζε την αδελφή της, ούτε στον πόλεμο και τους νεκρούς της, ούτε στην εγκατάλειψη. Έπεσε στη μάνα της, που δεν το συγχώρησε ποτέ, που δεν τον ήθελε πίσω. Σε εκείνη και τον Αίγισθο.
Βλέπουμε μια Ηλέκτρα, λοιπόν, πάρα πολύ γνώριμη. Παίρνει στα χέρια της την ηθική και την κάνει νόμο. Μήπως δεν μας θυμίζει κάτι; Το πλήθος που λιντσάρει, που απαιτεί κρεμάλες, που βάζει στα χέρια τού εκδικητή νομοθέτη (σ’ αυτή την περίπτωση του Ορέστη, του άντρα, του αδελφού) το δικό της συναίσθημα. Γιατί; Γιατί το συναίσθημά της είναι η δικαιοσύνη.
Η Ηλέκτρα η εκδικήτρια
Τώρα ας δούμε μια συλλογική Ηλέκτρα. Το κραυγάζον πλήθος είναι η Ηλέκτρα, αυτοί που αποζητούν θανατικές ποινές και εύχονται να είχαν πέντε λεπτά με τους εγκληματίες – μόνο πέντε λεπτά στα χέρια τους να ήταν! Πέντε λεπτά και θα έβλεπαν αυτοί. Αυτό το πλήθος είναι η Ηλέκτρα. Κι ο Ορέστης είναι ο δήμιος – αν είχαμε ακόμη δήμιους. Είναι ο νόμος όταν απαιτούμε να αλλάξουν οι νόμοι κατά τον τρόπο που εμείς θυμώνουμε εις βάρος ποιων; Των ανθρώπινων ζωών.
Ετσι λειτουργεί ο όχλος. Όχλος, ναι, γιατί ο όχλος δεν έχει λογική, ούτε ανόθευτα συναισθήματα, είναι μια μάζα με μόνο ορμέμφυτη επιθυμία: φαγητό, αίμα. Ο όχλος είναι η Ηλέκτρα. Και η Κλυταιμνήστρα είναι η λογική. Η λογική που της φωνάζει ότι αγαπά μια αγριότητα -την αγριότητα που στον Αισχύλο εμφανίζεται να στερεί από την Ηλέκτρα την αδελφή της, αλλά στον όχλο στερεί την ανθρωπιά του- κι εκείνη, κυριευμένη από την απόλυτη πεποίθηση ότι η δικαιοσύνη τής ανήκει, ζητά θάνατο. Γιατί η δικαιοσύνη σ’ αυτή την περίπτωση ανήκει στο ορμέμφυτο συναίσθημα της ανάγκης για ανθρώπινο αίμα, για τροφή.
Η φτώχεια των μικρών θυμικών
Μυριάδες χρόνια πριν αυτό το αίσθημα της εκδίκησης που νιώθουν οι άνθρωποι, και είναι κολλητικό σαν τη βουβωνική πανώλη, οδήγησε σε τραγωδίες για την ανθρωπότητα: το λιντσάρισμα, τον λιθοβολισμό, τα εγκλήματα «τιμής». Τους νόμους στα χέρια μας. Μα τι είμαστε εμείς να θέλουμε τους νόμους στα δικά μας χέρια; Θεοί ή δολοφόνοι; Μόνο οι θεοί κι οι δολοφόνοι αποφασίζουν για τις μοίρες των ζωών των ανθρώπων.
Κι ακόμη κι αν σε θεούς δεν πιστεύουμε απαραιτήτως, ας αναγνωρίσουμε τη βλασφημία. Είναι βλασφημία απέναντι στη δική σου, την ίδια σου τη σάρκα, να επιθυμείς να καταστραφεί μια ξένη. Θα πούνε, το ίδιο δεν έκαναν και οι εγκληματίες; Ναι, το ίδιο έκαναν, πρόδωσαν τη σάρκα τους, το μοναδικό κοινό πράγμα που μας ενώνει σ’ αυτή την ανυπόφορη ανθρωπότητα.
Την αντιπαθώ την Ηλέκτρα. Αντιπαθώ το μένος της, την άγρια και πρωτόγονη οργή της, αντιπαθώ που είναι άδικη και που αρνείται τη λογική και την ισονομία. Αντιπαθώ τον κόσμο που νομίζει πως το αίμα στα δικά του χέρια θα χυθεί δικαίως, δεν θα τα λερώσει. Αλλά το αίμα είναι αίμα και ο φόνος είναι φόνος. Έχουν ίδιο χρώμα. Κι αν η λύσσα της εκδίκησης σε κάνει να νομίζεις πως δικαιούσαι να σκοτώσεις, το αίμα πάλι το ίδιο χρώμα θα έχει.
Πολλώ δε μάλλον αν η εκδίκηση δεν είναι προσωπική. Αν η εκδίκηση είναι η μαζική οργή ενός όχλου εξαγριωμένου από μια φρίκη, ναι, αλλά αδίκως πιστεύοντας ότι δικαιούται να τιμωρήσει χωρίς να τιμωρηθεί. Βλέπετε, είμαστε μια κοινωνία γεμάτη αίματα και φρίκες. Η δυσκολία είναι να μην γίνουμε κομμάτι της πλευράς των δολοφόνων. Καμιά φορά πονάει το στομάχι μας από τη φρίκη τόσο πολύ, που δεν έχει περιγραφή αυτή η βία. Αλλά το αίμα είναι αίμα από όποιο χέρι κι αν χυθεί. Κι αυτό η Ηλέκτρα δεν ήθελε να το υπολογίσει. Το υπολόγισαν, όμως, οι Ερινύες.
