Λευτέρης Τηλιγάδας
Η μάχη του Μακρυνόρους
Η μάχη διήρκεσε συνολικά έξι ημέρες,
με τις δυνάμεις των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ να καταγράφουν μια σημαντική νίκη
Στα μέσα του Ιουλίου 1943, στην ορεινή διάβαση του Μακρυνόρους ανάμεσα στην Αμφιλοχία και την Άρτα, διαδραματίστηκε μια από τις πιο σημαντικές μάχες της ελληνικής Αντίστασης. Η μάχη του Μακρυνόρους, αποτέλεσμα καλά συντονισμένων ενεργειών των ανταρτών των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ και της Συμμαχικής αποστολής, αποτέλεσε μέρος της ευρύτερης επιχείρησης των Συμμάχων με την κωδική ονομασία “Animals” – ενός συντονισμένου σχεδίου δολιοφθορών στα Βαλκάνια, με σκοπό να καθηλωθούν δυνάμεις του Άξονα μακριά από τη Σικελία, εν όψει της επικείμενης απόβασης των Συμμάχων στη Νότια Ιταλία.
Η επιχείρηση ξεκίνησε με διαταγή του Συμμαχικού Στρατηγείου στις 30 Ιουνίου 1943, με εντολή προς τις αντάρτικες ομάδες των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ να εμποδίσουν πάση θυσία κάθε εχθρική μετακίνηση μέσω της στρατηγικής οδικής αρτηρίας Αμφιλοχίας–Άρτας. Το πέρασμα αυτό, ελεγχόμενο από τα υψώματα του Μακρυνόρους, αποτελούσε ζωτικής σημασίας διάδρομο επικοινωνίας για τις ιταλικές και γερμανικές δυνάμεις που επιχειρούσαν στη Δυτική Ελλάδα.
Η πρώτη φάση της μάχης ήταν προπαρασκευαστική. Στις 4 Ιουλίου, οι αντάρτικες δυνάμεις των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ καταλαμβάνουν, ύστερα από νυκτερινή έφοδο, την οχυρωμένη βάση της γέφυρας του Αχελώου, την οποία υπερασπίζονταν 200 Ιταλοί στρατιώτες.
Τις επόμενες ημέρες, οι δυνάμεις των ανταρτών κάτω από την διοίκηση του Στυλιανού Χούτα, καταλαμβάνουν θέσεις στα υψώματα του Μακρυνόρους, καταστρέφοντας τηλεφωνικά και τηλεγραφικά δίκτυα, ενώ το βράδυ της 9ης Ιουλίου, κλιμάκιο σαμποτέρ κάτω από τις διαταγές του ταγματάρχη της βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής (SOE/BLO), Θέμη Μαρίνου[1] και με τη συμμετοχή των Ελλήνων αξιωματικών Γ. Μούτσου (Υπολοχαγός) Σωτ. Ματαντού (Ανθυπολοχαγός) ανατινάζει τις κύριες γέφυρες του Αννίνου, του Κομποτίου, του Αγ. Νικολάου και του Ζούτου, διακόπτοντας την οδική σύνδεση μέχρι την Άρτα.
Τη νύχτα της 13ης Ιουλίου, η ιταλική μεραρχία Μπρενέρo, ενισχυμένη με γερμανικά τμήματα, φτάνει στην Αμφιλοχία με κατεύθυνση προς το Μακρυνόρος. Η δύναμή της υπολογίζεται σε 7000 άνδρες και 680 οχήματα, κάτω από τη διοίκηση του στρατηγού Άλντο Πριντσίβαλε, ο οποίος παρά τις προειδοποιήσεις για τη δράση ανταρτών στην περιοχή, θεωρώντας τη διέλευση του στενού περάσματος εφικτή και διατάζει την προώθηση των δυνάμεων στην Άρτα.
Οι αντάρτες διέθεταν μόλις 450 μαχητές, με περιορισμένο βαρύ οπλισμό – λίγα οπλοπολυβόλα, αρματικά τυφέκια, μερικές νάρκες και ένα γερμανικό πυροβόλο. Ωστόσο, είχαν το πλεονέκτημα του εδάφους, του αιφνιδιασμού και της υποστήριξης από τον τοπικό πληθυσμό. Σημαντικό ρόλο στην πληροφόρηση έπαιξε ο Σπυρίδων Τσιρογιάννης, πρόεδρος της πολιτικής επιτροπής του ΕΔΕΣ, ο οποίος από την Αμφιλοχία ενημέρωνε το Αρχηγείο για τις κινήσεις των Ιταλών.
Η πρώτη ενέδρα στήθηκε στο Κατάφουρκο στις 14-15 Ιουλίου. Στις 7.00 το πρωί περίπου εκείνης της μέρας η κεφαλή της φάλαγγας, αποτελούμενη από ομάδα μοτοσικλετιστών, είχε φθάσει λίγες εκατοντάδες μέτρα προτού αρχίσουν οι στενές στροφές του Μακρυνόρους στην περιοχή του Κατάφουρκου. Στη θέση εκείνη είχε τοποθετηθεί η πρώτη νάρκη. «Οι μοτοσικλετιστές ανηφόριζαν προς την είσοδο της στενωπού. Λίγο ακόμη και θα πατούσαν την πρώτη νάρκη μας που είχε παραχωθεί εκεί» αναφέρει ο Στυλιανός Χούτας και προσθέτει: «Για να μη χαραμισθεί η νάρκη για τόσο λίγους Ιταλούς διέταξα να χτυπηθούν αμέσως. Με λίγες ριπές οπλοπολυβόλου οι μοτοσικλετιστές αυτοί θερίστηκαν. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα της μάχης».
Το ιταλικό πεζικό που επιχείρησε να καταλάβει τα υψώματα υπέστη βαρύτατες απώλειες. Την 16η Ιουλίου, οι Ιταλοί επιδόθηκαν σε αντίποινα, αιχμαλωτίζοντας 20 χωρικούς, τρεις από τους οποίους εκτέλεσαν, ενώ οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν μπροστά από τα οχήματα για να λειτουργήσουν ως ανθρώπινες ασπίδες – τακτική που δεν απέδωσε, καθώς οι αντάρτες κατόρθωσαν να τους απελευθερώσουν.
Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν με αμείωτη ένταση στο Χάνι Κατσούλη, το Χάνι Τολιά και το Μενίδι, με επανειλημμένες ενέδρες, καταστροφή οχημάτων και βαριές απώλειες στον εχθρό. Η πίεση ήταν τέτοια που, στις 17 Ιουλίου, οι αντίπαλες δυνάμεις αναγκάστηκαν σε προσωρινή ανάπαυλα. Οι ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, από την πλευρά τους, ενισχύθηκε με τμήματα του Κ. Βασιλάκη, του Ανθυπολοχαγού Οικονόμου και του Κ. Μπούρου, αποκτώντας νέα δυναμική.
Στις 18 Ιουλίου ο Ζέρβας εκδίδει μια ανακοίνωση «βάσει πληροφοριών» που συγκέντρωνε στο αρχηγείο του, στο Βουλγαρέλι Τζουμέρκων, η οποία αναφέρει:
«Ελευθέρα Ορεινή Ελλάς | Εθνικαί Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών | Γενικόν Αρχηγείον – Γραφ. ΙΙΙ, Ανακοινωθέν:
»Την 14ην Ιουλίου εχθρική μηχανοκίνητος φάλαγξ εξ 680 αυτοκινήτων μεταφέρουσα δύναμιν μιας μεραρχίας και προστατευομένη υπό 4 τανκς και ισχυράς πλαγιοφυλακής πεζών επιχείρησε να διέλθη εξ Αμφιλοχίας προς Αρταν, διά της οδού Μακρυνόρους, κατερχομένης παρ’ ημετέρων τμημάτων εις μεγάλην έκταση. Η πρώτη επίθεσις του εχθρού συνετρίβη, ανατιναχθέντος ενός τανκ και καταστρεφομένων 4 φορτηγών πλήρων στρατού και πυρομαχικών. Αι πλαγιοφυλακαί, υποστάσαι σοβαράς απωλείας, ήρχισαν συμπτυσσόμεναι και η όλη εχθρική δύναμις καθηλώθη παρά την θέσιν Ανοιξιάτικο, προ των γραμμών αντιστάσεώς μας. Αι επιθέσεις μας κατ’ αυτής εξηκολούθησαν έκτοτε μέχρι της 16ης Ιουλίου, οπότε ο εχθρός επετέθη διά νέων ισχυρών πλαγιοφυλακών και τανκς, κατόπιν σφοδράς βολής πυροβολικού. Ολαι αι απόπειραι του εχθρού να καταλάβει τα ανατολικά της οδού υψώματα απέτυχον με σοβαράς δι’ αυτόν απωλείας. Τέσσαρα αυτοκίνητα κατεστράφησαν, έτερον ανετινάχθη. Ο εχθρός έμεινε καθηλωμένος εις την θέσιν αυτήν επί δύο ημέρας, υφιστάμενος μεγάλας φθοράς εις άνδρας και υλικόν.
»Την 16ην Ιουλίου, προστατευόμενος υπό αεροπλάνων και πυροβολικού και συλλαβών ομήρους εκ των πέριξ χωρίων, ους ετοποθέτησε προ των δυσχερώς κινουμένων φαλάγγων του, ήρχισε να προωθήται προς Αρταν, βαλλόμενος εκ των πλαγίων υπό των ανταρτών μας. Αι επιθέσεις μας εξηκολούθησαν μέχρι των προθύρων της Άρτης, εντός της οποίας κατώρθωσεν εν τέλει να εισέλθει μετά τριήμερον μάχην, καθ’ ην υπέστη ο εχθρός τεραστίας ζημίας. Δύο τανκς κατεστράφησαν πεσόντα εις παγίδας μας, 9 μεγάλα αυτοκίνητα πλήρη στρατευμάτων και πολεμικού υλικού, και έσχεν υπέρ τους 100 νεκρούς και τραυματίας εκ των δυνάμεων των πλαγιοφυλακών του εχθρού. Εν πυροβόλον των 47/32, πολλαί οβίδες, οπλοπολυβόλα, άφθονος ιματισμός περιήλθον εις χείρας μας. Η περισυλλογή των λαφύρων συνεχίζεται. Ημέτεραι απώλειαι, είς νεκρός και πέντε τραυματίαι. Απαντες οι Ελληνες όμηροι απηλευθερώθησαν».
Στις 19 Ιουλίου, η ιταλική φάλαγγα επανήλθε, με κύρια κατεύθυνση τις περιοχές του Αννίνου και του Λαγκαδά, όμως οι προωθημένες θέσεις των ανταρτών και η συνεχής τακτική παρενόχλησης απέτρεψαν την πρόοδό της. Στο Χάνι του Κατσούλη, οι αντάρτες επιτυγχάνουν νέα καταστροφή οχημάτων με επιθέσεις που συνεχίστηκαν ακόμα και κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Ξημερώνοντας η 20η Ιουλίου, η κατάσταση κλιμακώθηκε ακόμα περισσότερο. Τμήματα της γερμανικής μεραρχίας Edelweiss έφθασαν από την Βόνιτσα και την Λευκάδα, επιχειρώντας να διασπάσουν τις γραμμές των ανταρτών στη θέση Μαύρο Κούτσουρο, πάνω στη ράχη του Μακρυνόρους. Κατόρθωσαν προσωρινά να Οι δυνάμεις του Άξονα δημιουργήσουν προσωρινά έναν θύλακα, όμως η αντεπίθεση των ανταρτών, διέλυσε το προγεφύρωμα παρά το γεγονός ότι εκείνο το βράδυ βομβαρδίστηκε από αεροπορία και πυροβολικό.
Η μάχη διήρκεσε συνολικά έξι ημέρες, με τις δυνάμεις των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ να καταγράφουν μια σημαντική νίκη απέναντι σε συντριπτικά μεγαλύτερες δυνάμεις. Οι Ιταλογερμανικές μονάδες υπέστησαν σημαντικές απώλειες και αναγκάστηκαν σε καθυστέρηση, ενώ η οδική αρτηρία Αμφιλοχίας – Άρτας παρέμεινε αποκλεισμένη καθ’ όλη τη διάρκεια της επιχείρησης «Animals».
——————————————————————————————————————————————————————–
Πηγές: Στυλιανού Χούτα, Η μάχη του Μακρυνόρους, ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο: 17.7.1958, σελ,5 και 6. | Αγγ. Κωβαίου: “Μάχη του Μακρυνόρους” στο Βήμα της 22/7/07 | Μακρυνόρος: Η μάχη του ΕΔΕΣ με τους κατακτητές που κράτησε 7 ολόκληρες ημέρες, cognoscoteam.gr, 30/8/2021
Παραπομπές: 1. Θεμιστοκλής Μαρίνος. Γεννήθηκε το 1917 στη Ζάκυνθο και ήταν μέλος της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής (SOE) κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Πέθανε το 2018 στην Αθήνα.
Φωτογραφία: Μνημείο αφιερωμένο στους πεσόντες στη μάχη του Μακρυνόρους
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
