Γενέθλιον – Ξαρχάκος: «Δικαίωμα στην έπαρση έχει μόνο η σημαία»

Σταύρος Ξαρχάκος: «Έμπνευση είναι
να ξεπεράσεις τον πανικό του λευκού πενταγράμμου»

Η ζωή του ξεκίνησε μια ημερομηνία σαν την σημερινή στα Εξάρχεια (14 Μαρτίου 1939), όπου ζει ακόμα, και η αγάπη του για τη μουσική προήλθε από τη γιαγιά του, που 10 ετών τον πήγε στην όπερα να δει τον «Ριγκολέτο», που τον συντάραξε. Έτσι βρέθηκε αργότερα να σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών, με καθηγητές τον Κώστα Κυδωνιάτη και τον Μενέλαο Παλλάντιο.

Η δεκαετία του ’60 τον κάνει αμέσως ίνδαλμα και τον ανεβάζει στο πόντιουμ του Ηρωδείου. Είναι η εποχή της «Φτωχολογιάς», της «Απονης ζωής» και πολλών άλλων μεγάλων επιτυχιών με τη Βίκυ Μοσχολιού, τον Σταμάτη Κόκοτα, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση ή ακόμα και την Τζένη Καρέζη.

Ο Ξαρχάκος, όμως, δεν ήθελε να σταματήσει σε αυτά. Ηθελε να ολοκληρωθεί μουσικά και πήγε στο Παρίσι να σπουδάσει κοντά στη μυθική Νάντια Μπουλανζέ, καθηγήτρια όλων των μεγάλων μουσικών του εικοστού αιώνα. Εκεί, μένοντας στο σπίτι όπου πρωτοδοκιμάστηκε η γκιλοτίνα και στο δωμάτιο όπου δολοφονήθηκε ο Μαρά, είχε συμμαθήτρια την πριγκίπισσα Ειρήνη, συνδέθηκε με τον Τσαρούχη και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος έπαιξε μεγάλο ρόλο στη ζωή του.

Αργότερα, μετά τη γέννηση της πρώτης του κόρης Πανδώρας, θέλοντας να εμβαθύνει στη μουσική φόρμα, με προτροπή του Κίμωνα Φράιερ πηγαίνει στη Βιέννη για να βρει τον Λέοναρντ Μπέρνσταϊν, που τον λάτρεψε και τον έστειλε στο Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης να σπουδάσει κοντά στον Ντέιβιντ Ντάιμοντ. Αποτέλεσμα, μια σημαντική πορεία στην κλασική μουσική, άγνωστη σε πολλούς Νεοέλληνες, αλλά γνωστή στο διεθνές φιλόμουσο κοινό.

Ο Ξαρχάκος έχει διευθύνει διεθνείς ορχήστρες και ηχογραφεί μεγάλα κλασικά έργα.

Ακολουθεί ένα απάνθισμα αποσπασμάτων από συνεντεύξεις του:

Για την Αιτωλοακαρνανία

«Το θέμα, πάντως, για εμένα δεν ήταν ποτέ ο Ξαρχάκος. Το θέμα ήταν το τραγούδι και πώς θα αποκωδικοποιήσεις τον κάθε συνθέτη και τον τρόπο με τον οποίο έχει μελοποιήσει κάτι. Δεν μπορείς να τραγουδάς αυθαίρετα, χωρίς να λαμβάνεις υπόψη σου το κείμενο. Δεν μπορείς να τραγουδάς με τον ναρκισσισμό του λάρυγγά σου και να μην καταλαβαίνεις τι λες. Δεν μπορείς να τραγουδάς π.χ. το «Πρακτορείο» και να σκέφτεσαι το πρακτορείο Αιτωλοακαρνανίας… Γιατί το έχω ακούσει κι αυτό από τραγουδιστή».

Για τον πολιτισμό

«Ας πάμε στην πραγματικότητα, τη σημερινή, και ας μιλήσουμε για πολιτισμό. Όμως όπως ξέρετε ο πολιτισμός είναι μια γενική έννοια, και παρεξηγημένη. Νομίζω ότι πολιτισμός είναι η εκτός σχολείου μόρφωση, δηλαδή η καθ’ εαυτόν μόρφωση. Τα πράγματα είναι πάρα πολύ δύσκολα. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, ας μιλήσουμε για έναν τομέα του πολιτισμού, την τέχνη. Κι ας βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά.»

Για την Μενδώνη

«Διάβασα με μεγάλη προσοχή τη συνέντευξη που έδωσε το περασμένο Σάββατο η κυρία Μενδώνη. Μια συνέντευξη – μεταξύ μας – άνευ ουσίας, άκρως τεχνοκρατική, και κυρίως, και κυρίως δυσκοίλια. Και έβγαλα ένα συμπέρασμα, και το συμπέρασμα αυτό δεν το έβγαλα μόνο από τη συνέντευξη αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε το θέμα της ΑΕΠΙ, δηλαδή των πνευματικών δικαιωμάτων.

Έβγαλα το συμπέρασμα λοιπόν ότι αυτή η κυρία διακατέχεται από ένα σύνδρομο, το σύνδρομο αυτό ίσως δεν υπάρχει, ίσως αποτελεί δική μου έμπνευση. Το σύνδρομο αυτό το αποκαλώ «βλαπτική έπαρση». Και ξέρετε κάτι, δικαίωμα στην έπαρση έχει μόνο η σημαία. Και ένας υπουργός, και μάλιστα σε αυτό το ταλαίπωρο υπουργείο, πρέπει να είναι και λίγο υπερβατικός. Γιατί για να λύσει θέματα που αφορούν την τέχνη, πρώτον πρέπει να έχει πλήρη αντίληψη του φαινόμενου Τέχνη, και δεύτερον να μπορεί να κάνει υπερβάσεις. Όλα τα άλλα μπορούν να τα κάνουν κάλλιστα οι Γενικοί Γραμματείς και Φαρισαίοι. Και η κυρία Μενδώνη μπορώ να ομολογήσω ότι υπήρξε, και είναι, μια πολύ αποτελεσματική Γενική Γραμματέας. Τον Υπουργό αναζητάμε. Τον εμπνευσμένο Υπουργό αναζητάμε».

Για το τραγούδι

«Το τραγούδι είναι μια προσωπική έκφραση η οποία δεν μπορεί τόσο συχνά να σου συμβαίνει, δεν γίνεται. Δεν είναι όπως κάθε μέρα που καθαρίζουμε τα δόντια μας και βάζουμε κολόνια. Το τραγούδι γράφεται με αίμα. Είναι μια προσωπική ανάγκη, είναι ένα υπαρξιακό θέμα. Θα έχετε παρατηρήσει ότι έχω περάσει μεγάλες δημιουργικές παύσεις. Δεν είναι τυχαίες. Δεν μπορεί κανείς να προβάλλεται μέσα από το τραγούδι του, να προβάλλει τις αδυναμίες του ή ό,τι άλλο. Το τραγούδι για μένα είναι αυτά που θέλω να πω, αυτά που έχω μέσα μου και που δεν είμαι ικανός να το κάνω με τα λόγια.»