Παρά τις εκάστοτε
υλοποιούμενες κυβερνητικές πολιτικές
και τα εθνικά και ευρωπαϊκά κονδύλια που έχουν δοθεί,
η κοινωνική ενσωμάτωση
για αρκετές χιλιάδες Έλληνες Ρομά παραμένει ζητούμενο
Περίπου 80% των Ρομά που συμμετείχαν στην έρευνα ζουν κάτω από το όριο κινδύνου φτώχειας στη χώρα τους, ένας στους τρεις Ρομά ζει σε νοικοκυριό χωρίς τρεχούμενο νερό, ένα στα τρία παιδιά Ρομά ζει σε νοικοκυριό όπου κάποιος πήγε για ύπνο νηστικός τουλάχιστον μία φορά τον προηγούμενο μήνα, ενώ ένας στους δύο Ρομά ηλικίας από 6 έως 24 ετών δεν πηγαίνει σχολείο.
Πού βρίσκονται οι καταυλισμοί
Οι περιοχές με τους περισσότερους καταυλισμούς (μεικτούς ή μη) βρίσκονται στη Δυτική Ελλάδα, με 46 καταυλισμούς και 15 «γειτονιές», και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (14 καταυλισμοί και 23 «γειτονιές»). Στην Αττική καταγράφονται 28 καταυλισμοί και 1 «γειτονιά», ενώ στην Πελοπόννησο χαρτογραφήθηκαν 26 καταυλισμοί. Ομοίως και στη Στερεά καταγράφονται 26 καταυλισμοί συν 5 «γειτονιές», στην Κεντρική Μακεδονία 21 καταυλισμοί και 13 «γειτονιές». Οι περιφέρειες με τους λιγότερους καταυλισμούς είναι η Ήπειρος με 8 καταυλισμούς και 3 «γειτονιές» και η Θεσσαλία με 7 καταυλισμούς και 6 «γειτονιές».
Στην Αττική υπάρχει ο μεγαλύτερος πληθυσμός Ρομά πανελλαδικά, ήτοι 29.360 χιλιάδες, με ποσοστό 25% επί του συνολικού πληθυσμού Ρομά. Η πλειοψηφία των Ρομά στο Λεκανοπέδιο διαβιεί σε συνθήκες χωροταξικού και κοινωνικοοικονομικού αποκλεισμού, καθώς από το σύνολο των 29.360 χιλιάδων, οι 19.203 ζουν σε καταυλισμούς (μεικτούς και μη). Στην υπόλοιπη Ελλάδα, 6 είναι οι περιφέρειες που καταγράφουν τα πιο υψηλά ποσοστά πληθυσμών Ρομά. Πρόκειται για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη με 20.129 χιλιάδες, τη Θεσσαλία (16.553), τη Δυτική Ελλάδα (15.080), την κεντρική Μακεδονία (14.225), την Πελοπόννησο με 8.800 χιλιάδες και τη Στερεά Ελλάδα με 7.154 χιλιάδες Ρομά. Τέλος, οι περιφέρειες με τις χαμηλότερες συγκεντρώσεις Ρομά είναι του Νοτίου και Βορείου Αιγαίου (340 και 570 άτομα αντίστοιχα), της Δυτικής Μακεδονίας (680 άτομα), των Ιονίων νησιών (1.242), της Κρήτης (1.594) και της Ηπείρου με 1.768 άτομα.
Η οικονομική κρίση, η επέλαση της πανδημίας και εν συνεχεία η ενεργειακή κρίση κατάφεραν ακόμη μεγαλύτερο πλήγμα περιθωριοποίησης, έξαρσης ρατσιστικών συμπεριφορών και οικονομικής ανέχειας: εννέα χιλιάδες οικογένειες Ρομά αδυνατούν να εξυπηρετήσουν στεγαστικά δάνεια που έλαβαν με ευνοϊκούς όρους στις αρχές του 2000 και βρίσκονται αντιμέτωπες με κατασχέσεις, φοβούμενες την επιστροφή τους στους καταυλισμούς.
Στην έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) αναφέρεται ότι το 11% των Ρομά στην Ελλάδα δεν έχει πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια και το 9% σε καθαρό πόσιμο νερό. Κάποιοι είναι αόρατοι για το κράτος, χωρίς ληξιαρχική πράξη γέννησης ή και αστυνομική ταυτότητα. Ένα πλειοψηφικό ρεύμα της ελληνικής κοινωνίας επιλέγει να μη συνδιαλέγεται μαζί τους. Κι αν ακόμη για λόγους πολιτικής ορθότητας δεν το εκφράζει ανοιχτά, η τάση αυτή αποτυπώθηκε ως ανώνυμη στατιστική καταγραφή σε έρευνα του Eurostat to 2019.
Οι Ρομά βιώνουν διακρίσεις και αποκλεισμό και στην υπόλοιπη Ευρώπη: σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τέσσερις στους πέντε Ρομά ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Μόνο το 2% φοιτά στην τεχνική και ανώτατη εκπαίδευση, ενώ λιγότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους (39%) δηλώνουν ότι νιώθουν άνετα όταν τα παιδιά τους έχουν συμμαθητές Ρομά.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατατάσσει την Ελλάδα στα κράτη-μέλη της Ευρώπης με υψηλούς σημαντικούς πληθυσμούς Ρομά. Το Συμβούλιο της Ευρώπης αναφέρει ότι οι Ρομά στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 175 χιλιάδες άτομα. Απογραφικά δεδομένα ειδικά για τους Ρομά δεν υπάρχουν, καθώς είναι Έλληνες πολίτες και δεν καταγράφονται με βάση την πολιτισμική τους ταυτότητα. Η πρώτη απόπειρα χαρτογράφησής τους γίνεται το 1999 από τη Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας και Στέγασης (ΔΕΠΟΣ Α.Ε.), που κατέγραψε τους χώρους διαμονής και τις στεγαστικές ανάγκες των Ρομά, προτείνοντας εναλλακτικές λύσεις κατοίκησης.
Η έκθεση αναδεικνύει τους συνεχιζόμενους φραγμούς στην απασχόληση, την εκπαίδευση, τη στέγαση και τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, αποκαλύπτει δε ότι 4 στους 10 ερωτηθέντες Ρομά αισθάνθηκαν διακριτική μεταχείριση τουλάχιστον μία φορά την τελευταία πενταετία —παρόλο που ελάχιστοι κατήγγειλαν το περιστατικό. Τα ευρήματα αυτά δεν προκαλούν έκπληξη καθώς οι περισσότεροι Ρομά δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει νομοθεσία που απαγορεύει τις διακρίσεις και οργανώσεις που θα μπορούσαν να τους προσφέρουν υποστήριξη. Θέτουν, ωστόσο, σοβαρά ερωτήματα όσον αφορά την άσκηση του δικαιώματος στην ίση μεταχείριση, το οποίο κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και στην οδηγία για τη φυλετική ισότητα.
Η έκθεση βασίζεται σε μεγάλης κλίμακας έρευνα με την οποία συγκεντρώθηκαν πληροφορίες για σχεδόν 34 000 άτομα τα οποία ζουν σε νοικοκυριά Ρομά σε 9 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), βάσει σχεδόν 8 000 προσωπικών συνεντεύξεων με Ρομά. Παρουσιάζει επιλεγμένα πορίσματα της δεύτερης έρευνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες και τις διακρίσεις, στην οποία συμμετείχαν περίπου 26 000 κάτοικοι της ΕΕ οι οποίοι προέρχονται από περιβάλλοντα μεταναστών ή εθνοτικές μειονότητες.
Πληθυσμοί Ρομά καταγράφονται συνολικά σε 462 περιοχές, οι οποίες χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία είναι οι άκρως υποβαθμισμένες, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι οι χείριστες δυνατές, πρόκειται δηλαδή για παραπήγματα, καλύβια με παντελή απουσία όλων των βασικών υποδομών. Στη συγκεκριμένη κατηγορία καταγράφονται 77 καταυλισμοί με 12.216 χιλιάδες κάτοικους. Στη δεύτερη κατηγορία αποτυπώνονται 122 «μεικτοί καταυλισμοί», με 46.838 κατοίκους. Πρόκειται για οικισμούς όπου υπάρχει ανάμειξη σπιτιών με πρόχειρες κατασκευές (παραπήγματα, σκηνές/τσαντίρια, κοντέινερ), οι οποίοι διαθέτουν υποτυπώδη υποδομή και βρίσκονται κυρίως στις παρυφές κατοικημένης περιοχής. Στον τρίτο τύπο κατοικίας, που κατηγοριοποιείται ως «γειτονιά», καταγράφονται 67 οικισμοί με 34.741 κατοίκους. Αφορά «γειτονιές» που βρίσκονται σε μόνιμη κυρίως χρήση, σε υποβαθμισμένες περιοχές του αστικού ιστού, με οικοδομές ή μονοκατοικίες σε συνδυασμό με κοντέινερ. Η τέταρτη κατηγορία καταγράφει 196 περιοχές της χώρας στις οποίες ζουν διάσπαρτα 23.700 Ρομά και βάσει της χωροταξικής κατάταξης είναι προφανώς η πιο ενσωματωμένη κατηγορία από τους 117.495 χιλιάδες που εντοπίζει η καταγραφή. Μια ισχυρή πλειοψηφία, δηλαδή, ζει σε συνθήκες κοινωνικού και χωροταξικού αποκλεισμού.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση είναι πολύτιμα για τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής, καθώς επιτρέπουν να εκτιμηθεί διαχρονικά η πρόοδος και συμβάλλουν στον εντοπισμό των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων των εφαρμοζόμενων πολιτικών. Η γνώση αυτή είναι ζωτικής σημασίας για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών μέτρων, όχι μόνον για τους Ρομά αλλά για όλες τις κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες.
Αν και η πραγματικότητα που αποτυπώνεται στην παρούσα έκδοση είναι ζοφερή, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ελπίζει ότι θα συμβάλει να ενταθούν οι προσπάθειες προώθησης της πλήρους ένταξης των Ρομά και σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
