«Έκθεση δράσης EOEA Βάλτου»
Οι Μάχες του Μακρυνόρους 14 – 22 Ιουλίου 1943
Τα γεγονότα
- του Στυλιανού Χούτα
Την πρωΐαν της 6ης Ιουλίου το Αρχηγείο Βάλτου κινείται προς το έτερον, το βορειότερον άκρον της Επαρχίας, προς τα στενά του Μακρυνόρους διά των οποίων διέρχεται η μεγάλη αρτηρία Αγρινίου – Ιωαννίνων.
Το Τάγμα Μπούρου ως και μικρόν τμήμα υπό τον Τχη Δημοσθένην Βαλαήν κατηύθυνα προς τας υπωρείας του όρους Θύαμις (Πεταλάς), οπόθεν διέρχεται η οδός αύτη, ίνα εκείθεν επιδιώξουν ποιάν τινά ανάσχεσιν των εχθρικών δυνάμεων, αι οποίαι ήθελον τυχόν κινηθή εις την περιοχήν εκείνη. Πάντα τα λοιπά τμήματα του Αρχηγείου ανεπτύχθησαν επί των υψωμάτων των δεσποζόντων εξ Ανατολών της διόδου των στενών Μακρυνόρους.
Γνωρίζων ακριβώς το έδαφος και έχων υπ’ όψιν μου τα προαναφερθέντα ιστορικά δεδομένα ήχθην εις την απόφασιν να καταλάβω τα στενά ίνα καθηλώσω κατά το δυνατόν τας δυνάμεις του Άξονος αι οποίαι τυχόν θα έσπευδον προς Αλβανίαν και Ιταλίαν ή τανάπαλιν. Την νύκταν της 6ης προς την 7ην Ιουλίου η κατάληψις των στενών υπό των τμημάτων μου είχε συντελεσθή.
Η εκείθεν διερχομένη μοναδική μεγάλη οδός ακολουθεί εις μήκος 10 χλμ. λίαν οφιοειδή χάραξιν, λόγω των πολυαρίθμων αντερείδων και χαραδρώσεων του Μακρυνόρους, εκσπωμένων εκ των υψωμάτων και κατερχομένων αποτόμως εν πολλοίς προς την θάλασσαν του Αμβρακικού κόλπου. Διά τούτο η κατοχή των υψωμάτων εκείνων ενείχε αποφασιστικήν σημασίαν διά την ελευθέραν ή μη διάβασιν στρατιωτικής φάλαγγος διά της στενωπού.
Αι ημέραι η μια μετά την άλλη παρέρχονται χωρίς να σημειωθή η παραμικρά εχθρική κίνησις. Η σφοδρά εκείνη επίθεσις των ανταρτών κατά της ωχυρωμένης βάσεως της γέφυρας του Αχελώου είχε προφανώς καταπλήξει και αποθαρρύνει την εχθρικήν Διοίκησιν.
Ήτο η πρώτη φορά κατά την διάρκεια της Κατοχής καθ’ ην εξεδηλώθη τόσον έντονος, καλώς ωργανωμένη από απόψεως τακτικής και μέσων επίθεσις ανταρτικών σωμάτων και δη εναντίον κεντρικής ωχυρωμένης βάσεως. Η επίθεσις εκείνη εδημιούργησε σοβαράς ανησυχίας εις την Ιταλικήν Διοίκησιν όσον αφορά την ασφάλειαν και των εντός των πόλεων Αγρινίου, Αμφιλοχίας, Άρτης βάσεων. Διά τούτο τας ημέρας εκείνης η μέριμνά της περιεστράφη εις προπαρασκευάς δι’ απόκρουσιν νέας τυχόν επιθέσεως των ανταρτών εναντίον των.
Αι Επιτροπαί Αγώνος των ως άνω πόλεων αναφέρουν συνεχώς εις το Αρχηγείον ότι αι εν αυταίς εχθρικαί δυνάμεις λαμβάνουν μόνο μέτρα εξαιρετικά ασφαλείας των και ότι ουδεμία προπαρασκευή των προς έξοδον των δυνάμεων αυτών παρατηρείται.
Το Αρχηγείο προωθεί εν συνεχεία περιπόλους μέχρι των προθύρων των πόλεων τούτων. Ολόκληρος τώρα η περιοχή από Άρτης μέχρι Αμφιλοχίας είναι τελείως ελευθέρα. Αυτοκίνητα επιταχθέντα υπό του Αρχηγείου πλήρη ανταρτών περιέρχονται την πυκνοκατωκημένην περιοχήν. Το φρόνημα του Λαού αναπτερούται και δημιουργείται γενικώς η εντύπωσις, ότι το κράτος του κατακτητού έχει τώρα και εκεί καταλυθή, όπως μέχρι τότε και εις τον ορεινόν Βάλτον. Νέοι εξ όλων των πεδινών χωρίων και εξ αυτών ακόμη των πόλεων προσέρχονται αθρόως εις την έδραν του Αρχηγείου διά να προσφέρουν τας υπηρεσίας των.
Την 11ην Ιουλίου το Αρχηγείον ειδοποιείται διά του ασυρμάτου, ότι μεγάλαι Συμμαχικαί δυνάμεις ήρχισαν από της προτεραίας επιχειρήσεις αποβάσεως εις Σικελίαν, επιμόνως δε ζητεί το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής να παρεμποδισθή τώρα από τους Έλληνες αντάρτες πάσα μετακίνησις εχθρικών δυνάμεων εξ Ελλάδος προς Ιταλίαν.
Την 21.00 ώραν της 13ης Ιουλίου καταφθάνει εις το Αρχηγείον ποδηλατιστής σύνδεσμος εξ Αμφιλοχίας κομίζων αναφοράν του εκεί προέδρου της Επιτροπής Εθνικού Αγώνος δικηγόρου Σπ.Τσιρογιάννη. Αναφέρει ούτος ότι από μιας ώρας καταφθάνουν συνεχώς εξ Αγρινίου μηχανοκίνητοι εχθρικαί δυνάμεις. Έχει μετρήσει μέχρι της στιγμής εκείνης 150 οχήματα πλήρη στρατού και πολλά τεθωρακισμένα άρματα μάχης και συρόμενα πυροβόλα. Εις σύσκεψίν μου μετά του επιτελάρχου και διοικητού του 1ου Συντάγματος Σχου Μ.Παντελίδη και των διοικητών των μονάδων καθωρίσθη η διάταξις των τμημάτων μας.
Εν συνεχεία καταφθάνουν αλλεπάλληλοι ποδηλατισταί σύνδεσμοι εξ Αμφιλοχίας. Ο Τσιρογιάννης εγκατασταθείς εις σκοτεινόν δωμάτιον της οικίας του κειμένης επί της κεντρικής οδού μετρά και καταγράφει συνεχώς τα διερχόμενα οχήματα, ανά πάσαν δε ώραν συντάσσει προχείρους αναφοράς προς το Αρχηγείον τας οποίας με αναμένοντας λεμβούχους εξαποστέλλει προς το έτερον άκρον της πόλεως οπόθεν σύνδεσμοι ποδηλατισταί τας μεταφέρουν εις το Αρχηγείον.
Μέχρι της 24.00 ώρας συμφώνως προς τας αναφοράς ταύτας έχουν συγκεντρωθεί εν Αμφιλοχία φάλαγγες εξ 680 εν συνόλω παντοειδών αυτοκινήτων με εποχουμένη, κατά τους υπολογισμούς του δύναμιν εξ 6-8 χιλιάδων ανδρών. Τέλος αναφέρει ότι έφθασεν εκεί και ο διοικητής της μεγάλης αυτής μονάδος Ιταλός στρατηγός με το επιτελείο του και κατέλυσε εις την οικίαν Αλεξανδρή.
Επρόκειτο περί της κυριωτέρας εν Ελλάδι στρατιωτικής μονάδος του εχθρού, της μηχανικινήτου Ιταλικής Μεραρχίας BRENERO ήτις είχεν εισέλθει θριαμβευτικώς εις Αθήνας την 24ην Ιουνίου, ετέλει δε υπό την διοίκησιν του στρατηγού Πάολο Μπεράντι. Τώρα διοικητής αυτής ήτο ο στρατηγός MARIO MARCHINOTTI ως διεπιστώθη εκ του περιελθόντος εις χείρας μας αρχείου της Μεραρχίας ταύτης.
Η Μεραρχία BRENERO έσπευδεν εξ Αττικής εις Ιταλίαν προς απόκρουσιν της εις Σικελίαν Συμμαχικής επιθέσεως. Διερχομένη αύτη εξ Ηπείρου εις Αλβανίαν επρόκειτο, ως εκ των υστέρων εγνώσθη, να παραλάβη διά των οχημάτων της εκείθεν και την Γερμανικήν Μεραρχίαν ΕΝΤΕΛΒΑΙΣ, προοριζομένη και αυτήν διά το νέον μέτωπον πολέμου (Σικελίας).
Εν όψει διελεύσεως μιας τόσον μεγάλης εχθρικής δυνάμεως ο Βρεττανός σύνδεσμος αξιωματικός ζητεί όπως ανατιναχθούν εν τάχει αι νοτίως του Μακρυνόρους και εγγύς της πόλεως Αμφιλοχίας γέφυραι Ξηροποτάμου και Κρικέλου προς ανάσχεσίν της. Οι Ιταλοί είχον αποσύρει και εκείθεν τας φρουράς των και η ανατίναξις ήτο ευχερής. Αντετάχθην εις την πρότασιν ταύτην διότι ήτο αδύνατον να αποτρέψω εις βάρος της πόλεως Αμφιλοχίας και των πέριξ πεδινών χωρίων αντίποινα εκ μέρους των Ιταλών.
Η Μεραρχία BRENERO καθ’ όλην την από Αθήνα μέχρις Αγρινίου διαδρομήν της ουδαμού παρηνοχλήθη υπό των ανταρτικών ομάδων του Ε.Λ.Α.Σ. ελέγχοντος την περιοχήν ταύτην. Μόνον προ της Αμφιλοχίας εβλήθη υπό του μικρού τμήματος του Τχη Δ. Βαλαή το οποίον όμως προ του τεραστίου εχθρικού όγκου υπεχώρησεν αμέσως και ήλθε βραδύτερον εις Μακτυνόρος, όπως και το υπό τον Μπούρον τάγμα.
Ο Ιταλός Μέραρχος αντιπαρήλθε με περιφρόνησιν την παρασχεθείσαν αυτώ εν Αμφιλοχία πληροφορίαν ότι το Μακρυνόρος κατέχεται υπό ανταρτών. Μάλιστα δε επέπληξε τον διοικητήν εν Αμφιλοχία Ιταλικών δυνάμεων “που δεν είχε σπεύσει να διώξη απ’ εκεί τους κατσικοκλέφτες εκείνους”.
Κατά διαταγήν του η Μεραρχία την 04.30 ώραν της 14ης Ιουλίου θα εκινείτο προς Άρταν – Ήπειρον και εκείθεν προς Αλβανίαν – Ιταλίαν.
Η δύναμις του Αρχηγείου Βάλτου ανήρχετο την στιγμήν εκείνην εις 450 αξιωματικούς και άνδρας και διέθετε εκτός των ατομικών όπλων 2 βαρέα πολυβόλα, 12 οπλοπολυβόλα, 4 ατομικά αντιαρματικά τυφέκια και 2 εν όλω νάρκας κατά οχημάτων.
Εν όψει της τεραστίας διαφοράς δυνάμεων και μέσων δεν ήτο δυνατόν να αποβλέψωμεν εις εγκλωβισμόν και καταστροφήν της εχθρικής ταύτης δυνάμεως. Απεβλέψαμεν απλώς εις το να εμποδίσωμεν ει δυνατόν την διέλευσιν αυτής διά της στενωπού ή τουλάχιστον να καθυστερήσωμεν όσον το δυνατόν περισσότερον την κίνησιν αυτής. Με τοιούτον αντικειμενικόν σκοπόν καθωρίσθη το αρχικόν σχέδιον ενεργείας μας. Τα κύρια τμήματα έλαβον θέσι εις έκτασιν επί των ανατολικώς της ανηφορικής εισόδου των στενών υψωμάτων, προ της οποίας ετοποθετήθησαν και αι δυο νάρκαι, τας οποίας διαθέτομεν.
Μέχρι της 04.00 ώρας τα πάντα ήσαν έτοιμα διά την υποδοχήν της BRENERO. Την 04.30 ώραν της 14ης Ιουλίου η εχθρική φάλαγξ εξέρχεται της πόλεως Αμφιλοχίας κατευθυνομένη προς Ήπειρον – Ιταλίαν. Της όλης φάλαγγος προηγείται ομάς μοτοσυκλετιστών. Ακολουθούν τεθωρακισμένα, τάνκς, συρόμενα πυροβόλα, αντιαρματικά και αντιαεροπορικά τοιαύτα, φορτηγά αυτοκίνητα πλήρη στρατού και παντός τύπου άλλα οχήματα.
Μετ’ ολίγον η τεράστια αυτή φάλαγξ διασχίζει εγείρουσα πυκνότατα σύννεφα σκόνης την μεταξύ Αμφιλοχίας – Μακρυνόρους πεδιάδα, καλύπτουσα εις έκτασιν 8 και πλέον χλμ την διά της πεδιάδος διερχομένην δημοσίαν οδόν.
Την 05.15 οι επικεφαλής της φάλαγγος μοτοσυκλετισταί προσεγγίζουν προς την είσοδον της στενωπού όπου είχον τοποθετηθή αι δυο νάρκαι. Αλλά αι δυο αύται νάρκαι δεν έπρεπε να “χαραμισθούν” διά μερικούς μοτοσυκλετιστές, διο και διέταξα επειγόντως να βληθούν ούτοι πριν πατήσουν τας νάρκας.
Αλλεπάλληλοι ριπαί οπλοπολυβόλων θερίζουν μετ’ ολίγον την εχθρικήν προπομπήν. Οι περισσότεροι μοτοσυκλετιστές πίπτουν εκεί προ των ναρκών και τινες διασωθέντες υποχωρούν. Αι ριπαί αύται αποτελούν πλέον τα έναυσμα της μάχης. Τα ακολουθούντα τανκς βάλλουν τώρα καταιγιστικώς κατά των θέσεων των ανταρτών και συγχρόνως προχωρούν προς την στενωπόν. Ολίγα όμως λεπτά της ώρας παρήλθον και τεράστια έκρηξις με εκτυφλωτική λάμψιν και εκκωφαντικόν κρότον μεταδίδει τον τρόμον εις τας τάξεις του εχθρού και τον ενθουσιασμόν εις τους αντάρτας. Το προπορευόμενο μέγα τανκ προσκρούσαν επί της νάρκης ανετινάχθη συντρίμματα εις τον αέρα.
Τα πολυβόλα των ανταρτών βάλλουν καταιγιστικώς κατά των πρώτων οχημάτων της φάλαγγος, η οποία τώρα ακινητεί καθ’ όλην την έκτασιν. Το εχθρικόν στρατηγείον εν προφανεί συγχύσει διατάσσει την κάθοδον των ανδρών εκ των οχημάτων και την ανάπτυξίν των προς επίθεσιν. Ούτω ενώ το εχθρικόν πυροβολικόν βάλλει κατά των κορυφών των υψωμάτων το εχθρικόν πεζικόν, διαθέτον εν α΄κλιμακίω το 231 σύνταγμα πεζικού υπό την διοίκησιν του Σχου DE FELICE ARTHURO κινείται προς κατάληψιν των υψωμάτων αυτών. Οι αντάρτες εκ των δασωδών αντερεισμάτων βάλλουν κατά των εχθρικών εκείνων μαζών αίτινες και ατάκτως μετ’ ολίγον συμπτύσσονται με σοβαράς απωλείας.
Η επελθούσα νυξ ευρίσκει τους Έλληνες κυρίους των υψωμάτων και την όλην εχθρικήν φάλαγγα ακινητούσαν.
Κατά την διάρκεια της νυκτός οι αντάρτες έρποντες προσεγγίζουν και βάλουν αιφνιδιαστικώς κατά των οχημάτων εκ διαφόρων κατευθύνσεων. Το εχθρικόν πυροβολικόν βάλλει αδιακόπως και άνευ συγκεκριμένου στόχου. Τούτο προδίδει τον φόβον και την σύγχυσιν του Ιταλικού Στρατηγείου.
Από της χαραυγής της 15ης Ιουλίου η όλη εις πεζούς δύναμις του εχθρού εν πλήρει αναπτύξει και κατόπιν εντόνου προπαρασκευής πυροβολικού κινείται δι’ ευρύτερον υπερκερωτικόν ελιγμόν εκ του δεξιού και διά των υψωμάτων Σφέτσα και Λάλα – Λάκκα. Αλλά το Αρχηγείον έχον πλήρη και σαφή γνώσιν των εδαφικών λεπτομερειών της περιοχής έχει από νυκτός αναπροσαρμόσει καταλλήλως την διάταξιν των τμημάτων του. Εις όλας τας ατραπούς αίτινες εξικνούντο εκ της δημοσίας οδού προς τα δασώδη υψώματα έχει τοποθετήσει ισχυράς ομάδας ανταρτών.
Αι αλλεπάλληλοι μέχρι των εσπερινών ωρών επιθέσεις του εχθρού προς την κατεύθυνσιν ταύτην αποκρούνται με νέας σοβαράς δι’ αυτόν απωλείας. Καθ’ όλην την νύκταν αι αιφνιδιαστικαί επιθέσεις των ανταρτών συνεχίζονται.
Την πρωϊαν της επομένης (16ης Ιουλίου) ενώ αι πεζικαί δυνάμεις της ΜΠΡΕΝΕΡΟ επιτίθεντε εκ νότου, η εν Άρτη γερμανική δύναμις (τμήμα της ΕΝΤΕΛΒΑΙΣ) σπεύδει εκ βορρά προς αντιπερισπασμόν. Αλλά από της πρώτης ημέρας των επιχειρήσεων το Συνεργείο Καταστροφών του Αρχηγείου Βάλτου υπό τον Αγγλο – Ελληνα Τχη Θέμιν έχει ανατινάξει την επί του Ανίνου γέφυραν μεταξύ Μακρυνόρους και Άρτης και ανταρτικόν τμήμα κατέχει τα εντεύθεν της ανατιναχθείσης γέφυρας υψώματα. Ο αγών την ημέραν αυτήν είναι σκληρότερος. Ιταλοί και Γερμανοί επιτίθενται απεγνωσμένως εκατέρωθεν αλλά και οι αντάρται μάχονται με απαράμιλλον θάρρος.
Υπό τον τρομερόν καύσωνα του Ιουλίου οι αντάρται διψασμένοι και νήστεις αποκρούουν τας εχθρικάς επιθέσεις και κρατούν σθεναρώς τας θέσεις των μέχρι νυκτός. Ο Σχης Παντελίδης μάχεται εις την πρωτην γραμμήν επί κεφαλής ομάδος πυροβόλου και οι διοικηταί των τμημάτων ανταμιλλώνται εις πράξεις πραγματικού ηρωϊσμού. Την εσπέραν ο αγών κοπάζει και οι άνδρες εκεί εις τας θέσεις των εν άκρα επιφυλακή διαδοχικώς αναπαύονται κάπως διά να ανακτήσουν δυνάμεις διά την συνέχισην του αγώνος.
Την εσπέραν της 16ης Ιουλίου ο Ιταλός Μέραρχος συγκαλεί εις σύσκεψιν τους επιτελείς του εις την εν τω συνοικισμώ “Ανοιξιάτικο” οικίαν του ιατρού Δ.Σκαλτσή, ένθα το στρατηγείο του. Κατόπιν πολλών συζητήσεων, απεφασίσθη, ως εγνώσθη, η αλλαγή του όλου σχεδίου ενεργείας των. Κατόπιν των μεγάλων απωλειών τας οποίας υπέστησαν κατά την τριήμερον τακτικήν επίθεσιν προς κατάληψιν των ζωτικής σημασίας υψωμάτων πάσα περαιτέρω προσπάθεια προς τον σκοπόν τούτον εγκαταλείπεται. Όλη η πεζική δύναμις έδει να επιβή των οχημάτων και η φάλαγξ μαχομένη κατά των ανταρτών και προχωρούσα ταχέως να διέλθη πάση θυσία το Μακρυνόρος. Φαίνεται ότι αι εξ Ιταλίας επικλήσεις προς βοήθειαν θα ήσαν επιτακτικώτεραι τώρα.
Προς εξουδετέρωσιν του εκ των ναρκών κινδύνου η Ιταλική Διοίκησις προσέφυγε εις δόλιον και απάνθρωπον μέσον. Αμέσως μετά την συσκεψιν συλλαμβάνονται 18 Έλληνες πολίτες εκ των εργαζομένων εις την πεδιάδα. Εξ αυτών άνευ ουδεμιάς διαδικασίας, προς τρομοκράτησιν των υπολοίπων τυφεκίζονται επί τόπου τρείς, οι νεώτεροι. Οι άλλοι δέσμιοι τίθενται από της νυκτός επί κεφαλής της όλης φάλαγγος. Προβαδίζοντες θα εξουδετέρωναν τας τυχόν υπαρχούσας νάρκας διά της ζωής των, ίνα διέλθη ακινδύνως από της απόψεως αυτής η φάλαγξ.
Αλλά και το Αρχηγείο τροποποιεί την ίδια νύκτα το σχέδιον ενεργείας του διά την επομένην. Η φάλαγξ έπρεπε να παγιδευτή και καταστραφή εις όσον το δυνατόν μεγαλύτερον μέρος αυτής.
Προς τούτο κατά την διάρκειαν της νυκτός το υπό τον Τχη Θέμιν Συνεργείον Καταστροφών ανατινάσσει τμήμα της οδού εις τα ενδότερα της στενωπού παρά την θέσιν “Χάνι Τολιά” και δη σημείον όπου λίαν απότομος κατωφέρεια ωδήγει προς την θάλασσαν. Η Διμοιρία, ήτις εκράτει την είσοδον της στενωπού διετάχθη, όπως, ευθύς ως εκδηλωθή την πρωΐαν η εχθρική επίθεσις, συμπτυχθή προς τα ανατολικώς της οδού απομεμακρυσμένα υψώματα κατά τρόπον παρέχοντα εις τον εχθρόν την εντύπωσιν ατάκτου υποχωρήσεως. Ταυτοχρόνως το Αρχηγείον διατάσσει την πλήρη κατά μήκος της υπερκειμένης δασώδους εκτάσεως απόκρυψιν των ανταρτικών τμημάτων μέχρι της τοποθεσίας “Χάνι Τολιά”, ίνα ούτω ανενόχλητος η εχθρική φάλαγξ εισχωρήση μέχρι του δημιουργηθέντος εκεί ρήγματος της οδού. Μόνον μικραί ομάδες κρατούν τας προς αριστερά των υψωμάτων ατραπούς.
Την πρωΐαν της 17ης Ιουλίου κατόπιν εντόνου προπαρασκευής πυροβολικού η εχθρική φάλαγξ κινείται βραδέως προς την δίοδον των στενών. Οι δυστυχείς όμηροι, μεταξύ των οποίων και μια γυνή, σιδηροδέσμιοι και υπό την απειλήν των πολυβόλων του ακολουθούντος οχήματος προηγούνται της φάλαγγος. Τα ακολουθούντα τανκς βάλλουν συνεχώς κατά των προς τα δεξιά της οδού υψωμάτων. Αι οβίδαι του εχθρικού πυροβολικού πίπτουν βροχηδόν και εις ευρείαν επί του Μακρυνόρους έκτασιν. Τα τεθωρακισμένα και ολόκληρος σειρά φορτηγών αυτοκινήτων πλήρη στρατιωτών προχωρούν. Ταυτοχρόνως η Γερμανική δύναμις εξ Άρτης επιτίθεται κατά των υψωμάτων Αννίνου – Λαγκάδος.
Οι επί της νοτίας εισόδου της στενωπού ολίγοι αντάρται μετά μικράν αντίστασιν συμπτύσσονται συμφώνως προς την διαταγήν του Αρχηγείου και ο εχθρός αναθαρρήσας προχωρεί. Τα κύρια τμήματα του Αρχηγείου παραμένουν τώρα εν πλήρει αποκρύψει και αδρανεία. Μόνον τα προς βορράν τμήματά μας μάχονται σκληρώς αποκρούοντα συνεχείς επιθέσεις των γερμανικών δυνάμεων. Μετ’ ολίγον μέγα τμήμα της ΜΠΡΕΝΕΡΟ εκ 250 περίπου οχημάτων έχει εισχωρήσει εντός της στενωπού και ολίγον κατ’ ολίγον η όλη εχθρική φάλγξ εγκαταλείπει την πεδιάδα Αμφιλοχίας και εισέρχεται εις τα στενά του Μακρυνόρους.
Μετ’ ου πολύ οι όμηροι σταματούν και η φάλαγξ ακινητεί.
Έχουν ήδη φθάσει προ του ανοιγέντος υπό του Συνεργείου Καταστροφών ρήγματος εις θέσιν “Χάνι – Τολιά”, συνεπεία του οποίου καθίσταται η διέλευσις αδύνατος. Ταυτοχρόνως εκδηλούται ραγδαία η επίθεσις των ανταρτών. Τα πολυβόλα, οπλοπολυβόλα και αντιαρματικά τυφέκια βάλλουν διά πυκνών πυρών κατά των οχημάτων επίλεκτοι δε χειροβομβισταί με αλαλαγμούς ρίπτουν αθρόως εντός των οχημάτων χειροβομβίδας εκ μικράς αποστάσεως. Ο πανικός εις τας τάξεις του εχθρού είναι αφάνταστος. Έντρομοι οι στρατιώτες πηδούν από τα οχήματα, οι πολυβοληταί εγκαταλείπουν τα πολυβόλα των και οι οδηγοί οχημάτων τας θέσεις των. Όλοι ρίπτονται προς τα αριστερά προς την απόκρημνον ακτήν του Αμβρακικού διά να κρυβούν. Οι όμηροι πλην δυο οι οποίοι εφονεύθησαν κατά την επίθεσίν μας σπεύδουν προς τας θέσεις των ανταρτών κραυγάζοντες και σώζονται.
Ούτω μέγα τμήμα της φάλαγγος είναι εγκλωβισμένον εντός της στενωπού. Εις την ουράν της ακινητούσης πλέον φάλαγγος προστίθενται άλλα οχήματα προερχόμενα εξ Αγρινίου και άλλων πόλεων και κατευθυνόμενα προς Αλβανίαν – Ιταλίαν. Όσοι εκ των ανδρών του εγκλωβισθέντος τμήματος διεσώθησαν φεύγουν κατά μήκος της βραχώδους ακτής προς την προ της στενωπού περιοχήν όπου το μεγαλύτερον τμήμα της φάλαγγος. Τα Γερμανικά τμήματα μάτην αγωνίζονται πεισμόνως να υπερφαλαγγίσουν το δεξιόν των τμημάτων του Αρχηγείου. Άρματα μάχης, τεθωρακισμένα, φορτηγά αυτοκίνητα και τινα συρόμενα πυροβόλα ευρίσκονται εγκαταλελειμένα εις την διάθεσιν των ανταρτών.
Την νύκτα της 17ης προς την 18ην Ιουλίου το Αρχηγείον διατάσσει την διά παντός μέσου καταστροφήν των οχημάτων και την περισυλλογήν και μεταφοράν του πολεμικού υλικού. Εν πυροβόλον των 7,5 λύεται υπό ειδικών αξιωματικών και μεταφέρεται με 200 βλήματα εις τον Σταθμόν Διοικήσεως του Αρχηγείου, ίνα τεθή από της επομένης εις δράσιν. Παντοίον πολεμικόν υλικόν περισυλλέγεται και καταστρέφονται αθρόως περιβρεχόμενα διά βενζίνης και διά κολλητικών βομβών όσα εκ των οχημάτων είναι δυνατόν να καταστραφούν, αφού προηγουμένως λεηλατηθούν υπό των ανταρτών. Πλείστοι εξ αυτών ενδύονται εκεί εις το σκότος τας καινουργείς στολάς των φονευθέντων ιταλών αξιωματικών και στρατιωτών. Ούτω την πρωΐαν της επομένης πολλοί απλοί αντάρται εμφανίζονται με στολάς κατωτέρων και ανωτέρων ακόμη ιταλών αξιωματικών και θερινάς κάσκας, ολιγώτερον δε τυχεροί οπλαρχηγοί με πτωχάς στολάς απλών ιταλών στρατιωτών. Μίαν στολήν ιταλού Συντχου απέστειλα την επομένην εις τον εν Βουλγαρελίω ευρισκόμενον στρατηγόν Ν.Ζέρβαν ως δώρον και ενθύμιον.
Η 18η Ιουλίου παρέρχεται σχεδόν ήρεμος. Ο εχθρός ασχολείται μέχρι της μεσημβρίας με την ανασύνταξιν των δυνάμεών του. Αι από του απογεύματος αρξάμεναι επιθέσεις του είναι σχεδόν άτολμοι και αποκρούονται ευχερώς. Μόνον το πυροβολικόν του βάλλει συνεχώς αλλ’ άνευ αποτελέσματος. Αι Γερμανικαί δυνάμεις επιχειρούν και την ημέραν αυτήν εξορμήσεις τινάς αλλά και πάλιν αποκρούονται. Εις το εχθρικόν πυροβολικόν απαντά τώρα και ανταρτικόν πυροβόλον – λάφυρον επιφέρον σοβαράς ζημίας κυρίως εις οχήματα.
Την νύκταν της 18ης Ιουλίου παρά τας αυστηράς συστάσεις του Αρχηγείου προς τους αντάρτας να αναπαυθούν ουδείς “έκλεισε μάτι”. Σπεύδουν καθ’ ομάδες εις την οδόν, όπου το “πλιάτσικο”προσφέρεται άφθονον εις τους Βαλτινούς εκείνους πένητας. Κιβώτια ολόκληρα με ατομικά είδη εξαρτήσεως, αποσκευαί αξιωματικών, συσσωρευταί αυτοκινήτων, δοχεία βενζίνης και ελαστικά τροχών ακόμη μετακομίζονται διά νυκτός και αποκρύπτονται εις τα μετόπισθεν διά μελλοντικήν εκμετάλλευσιν. Αλλά παρά την ολονύκτιον ταύτην ταλαιπωρίαν των όλοι από των πρωϊνών ωρών της 19ης Ιουλίου ευρίσκονται εις τας θέσεις των με άφθαστον εις ύψος ηθικόν και αποκρούουν όλας τας εχθρικάς επιθέσεις και την ημέραν ταύτην. Άλλωστε από της πρωΐας της 19ης το Αρχηγείον Βάλτου έχει ενισχυθεί και δι’ άλλων δυνάμεων. Όλοι οι ένοπλοι και των πλέον απομεμακρυσμένων χωρίων έχουν σπεύσει εις Μακρυνόρος.
Πηγή
Φωτογραφία: Το μνημείο της Μάχης του Μακρυνόρους
AgrinioStories
