Το Δραγαμέστο, ήταν η κύρια οικιστική εγκατάσταση
της κοιλάδας του Δραγαμέστου, με μακρά ιστορία
Το Ιστορικό Δραγαμέστο, το οποίο διαδέχθηκε τον αρχαίο Αστακό ως κύρια εγκατάσταση της κοιλάδας του Δραγαμέστου, έχει μια μακρά και πολυκύμαντη ιστορία.
Η μεσαιωνική ιστορία του αρχίζει με την ίδρυση του κάστρου, η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ των αρχών του 7ου, οπότε πιθανότατα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι Σλάβοι, και των αρχών του 9ου αιώνα, οπότε μαρτυρούνται για πρώτη φορά το κάστρο Δραγαμέστου και το θέμα Κεφαλληνίας. Πιθανώς το τοπωνύμιο Δραγαμέστο, το οποίο έχει σλαβική προέλευση και σημαίνει κοιλαδότοπος, αναφέρονταν κατ’ αρχήν σε όλη την κοιλάδα και στην συνέχεια χρησιμοποιήθηκε, για να δηλώσει το κάστρο, το (κουλουρι), όπως ονομαζόταν στις αρχές του 15ου αιώνα.
Σ’ όλους αυτούς τους 7 αιώνες το κάστρο είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία. Μπόρεσε να αποκρούσει τις επιθέσεις των Σαρακηνών κατά την τρίτη δεκαετία του 9ου αιώνα και αναδείχθηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά στρατιωτικά κέντρα του θέματος Κεφαλληνίας. Μετά την άλωση της Πόλης από τους Σταύρο- φόρους και σύμφωνα με την συνθήκη διανομής της Ρωμανίας (1024) το κάστρο περιήλθε υπό τον έλεγχο της Βενετίας και λίγο αργότερα εντάχθηκε στο κράτος της Ηπείρου.
Κατά την 2η δεκαετία του 13ου αιώνα το Δραγαμέστο προήχθη σε επισκοπή, υπαγόμενο στην μητρόπολη Ναυπάκτου. Πριν από το 1386 το κάστρο υποτάχθηκε στον ισχυρό Αλβανό φύλαρχο Γκιν Μπούα Σπάτα. Την κόρη του Στέρινα νυμφεύθηκε ο Βενετός ευγενής Fransisco Foscari, λαμβάνοντας ως προίκα τα κάστρα Δραγαμέστου και Μποκαβίνας (αταύτιστο), καθώς και 11.000 υπέρπυρα (είδος νομίσματος).
Μεταφορά του χωριού Δραγαμέστο
Η μεταφορά του χωριού Δραγαμέστου πραγματοποιήθηκε όπως είπαμε πιο πάνω, στο μεταίχμιο από το 17ο προς τον 18ο αιώνα. Απο επιτόπια παρατηρήσεις και πληροφορίες της προφορική παράδοσης μπορούμε να ανασυνθεσουμε σε γενικές γραμμές την πολεοδομική εξέλιξη του οικισμού. Οι δύο πρώτοι οικιστικού πυρήνες ή συνοικίες του χωριού εγκαθιδρυθηκαν γύρω από τις δύο κρηνες του χωριού, τις σημαντικότερα πηγές φυσικής ροής στην πλάγια της Βελούτσας. Συγχρόνως η ανάγκη να εξασφαλιστεί η εύνοια των δυνάμεων του ουρανού προς τον νεόδμητο οικισμό επέβαλε την θεμελιώδη και οικοδόμηση των πρώτων ναών. Ηταν οι ναοί του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και της Αγίας Παρασκευής κοντά στην Νότια κρήνη και ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα κοντά στην βόρεια κρήνη.
Το Δραγαμέστο στον Αγώνα
Η ιστορία του επαναστατημένου Δραγαμέστου αρχίζει τον Μάιο του 1821 και μπορεί να διερεθεί σε τρεις περιόδους. Η διαίρεση καθορίζεται από γεγονότα σχετικά με τις τύχες του ηρωικού Μεσολογγίου στην διάρκεια του Αγώνα. Η πρώτη περίοδος καλύπτει το διάστημα από την κύρηξη της Επανάστασης στην Δυτική Ελλαδα έως την απόκρουση της μεγάλης επίθεσης των Τούρκων κατά του Μεσολογγίου το βράδυ των Χριστουγέννων του 1822 (21 Μαΐου 1821-25 Δεκεμβρίου 1822). Η δεύτερη εκτείνεται από την επίθεση αυτή έως την πτώση του Μεσολογγίου (25 Δεκεμβρίου 1822-10 Απριλίου 1826). Η τρίτη και τελευταία περίοδος εκτείνεται από την έξοδο του Μεσολογγίου έως την υπογραφή της συνθήκης, με την οποία ιδρύθηκε το Ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος, το οποίο περιλάμβανε και το Κάρλελι (1826-1832).
Στην διάρκεια της δεύτερης περιόδου δημιουργήθηκαν στο Δραγαμέστο τα στρατόπεδα του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και του Γεωργίου Καραϊσκάκη και στην διάρκεια της τρίτης περιόδου το στρατόπεδο του Richard Church (Ρ. Τσωρτς). Και των τριών αυτών στρατοπέδων η ίδρυση είχε άμεση ή έμμεση σχέση με τις τύχες του Μεσολογγίου.
