Eχουν περάσει 58 χρόνια από τον θάνατο
του 23χρονου τότε Σωτήρη Πέτρουλα –φοιτητή της ΑΣΟΕΕ
και στελέχους του φοιτητικού κινήματος και της Αριστεράς
Η δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα
Ωστόσο, κατά την επίσημη γνωμάτευση του ιατροδικαστή
–του αλήστου μνήμης Καψάσκη–
ο θάνατός του οφειλόταν σε χτύπημα στον κρόταφο
από μεταλλικό κουτί δακρυγόνου και σε ασφυξία από την εισπνοή δακρυγόνου
Με βάση αυτήν τη γνωμάτευση ο θάνατός του χαρακτηρίστηκε ατύχημα.
Και σε αυτή την περίπτωση, βέβαια, θα έπρεπε να ασκηθεί αυτεπάγγελτη δίωξη από τις δικαστικές αρχές εναντίον εκείνων που έδωσαν την εντολή και εκείνου που εκτόξευσε τα δακρυγόνα εναντίον των διαδηλωτών προκαλώντας τον θάνατο ενός από αυτούς, η οποία δεν ασκήθηκε ποτέ. Πέρα από αυτό, όμως, υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Σωτήρης Πέτρουλας ναι μεν χτυπήθηκε από κουτί δακρυγόνου στον κρόταφο τα πρώτα λεπτά της επίθεσης της αστυνομίας εναντίον των διαδηλωτών, αλλά ο θάνατός του δεν οφειλόταν σε αυτό.
Η προηγουμένη μέρα
Η προειδοποίηση
Μετά τη διαδήλωση βρισκόμαστε, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, ο Σωτήρης και μια μικρή παρέα συντρόφων του σε ένα υπόγειο ταβερνάκι στον Κολωνό. Ο Σωτήρης μας δείχνει κάποια καρούμπαλα στο κεφάλι και κάτι μώλωπες στην πλάτη και μας λέει ότι στη διάρκεια της διαδήλωσης τον εντοπίζουν οι μυστικοί με τα πολιτικά, τον απομονώνουν, τον περικυκλώνουν και τον χτυπούν αλύπητα με τα κλομπ που βγάζουν μέσα από τα σακάκια τους. Μας είπε ακόμη πως το ίδιο βράδυ τον πλησίασε ένας απ’ τους γνωστούς ασφαλίτες του σπουδαστικού και του ψιθύρισε στο αυτί: «Σωτήρη, πρόσεχε, θα σε φάνε». Αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας αυτής της εκμυστήρευσης του Σωτήρη ήταν και ο Νίκος Δούκας, συμφοιτητής του στην ΑΣΟΕΕ εκείνη την εποχή. Η προειδοποίηση του γνωστού ασφαλίτη του σπουδαστικού είναι η πρώτη ένδειξη της προσχεδιασμένης δολοφονίας.
Το βράδυ της δολοφονίας
Η διαδήλωση
Είμαστε μαζί με τον Σωτήρη στις πρώτες γραμμές των διαδηλωτών. Μετά την επίθεση της αστυνομίας διασκορπιζόμαστε και χάνουμε επαφή. Στο «ραντεβού ασφαλείας» που έχουμε ορίσει κάθε βράδυ στις 11 δεν έρχεται ο Σωτήρης, ενώ κυκλοφορεί η φήμη ότι σκοτώθηκε ένας φοιτητής.
Πάμε στο σημείο της αρχικής σύγκρουσης, στη γωνία Σταδίου και Εδουάρδου Λω, και ρωτάμε τον περιπτερά στο περίπτερο που βρίσκεται μπροστά στον κινηματογράφο Έσπερος αν είδε κάτι. Μας απαντάει πως λίγα λεπτά μετά την επίθεση της αστυνομίας ήρθε μια κλούβα, σήκωσαν από την άσφαλτο έναν νεαρό που ήταν τραυματισμένος, τον έβαλαν στην κλούβα και έφυγαν. Αυτό κατά τις 9.30. Μας είπε επίσης ότι από το σημείο που είχε πέσει ο νεαρός μάζεψε ένα πράσινο πλαστικό ντοσιέ. Πράγματι, ο Σωτήρης κουβαλούσε πάντα μαζί του, στη μασχάλη του, ένα πράσινο πλαστικό ντοσιέ. Ρωτήσαμε τον περιπτερά πού βρίσκεται τώρα αυτό το ντοσιέ και μας είπε πως κατέβηκε και το πήρε ένας δημοσιογράφος της «Αυγής», που τα γραφεία της ήταν ένα τετράγωνο πιο πάνω.
Η μαρτυρία του περιπτερά για τη μεταφορά του τραυματισμένου νεαρού με την κλούβα, το γεγονός δηλαδή ότι όταν τον πήραν ήταν ζωντανός, είναι η δεύτερη ένδειξη ότι πρόκειται για προγραμματισμένη δολοφονία. Μετά τη συζήτηση με τον περιπτερά πήγαμε στα γραφεία της «Αυγής» και μας έδωσαν το ντοσιέ. Ηταν το ντοσιέ του Σωτήρη, η επιβεβαίωση πως κάτι του είχε συμβεί, γιατί ποτέ δεν θα το εγκατέλειπε.
Την ίδια νύχτα
Η αναζήτηση
Έχει πάει ήδη μεσάνυχτα. Με το αυτοκίνητο της «Αυγής» και τον οδηγό του πάμε στον σταθμό πρώτων βοηθειών και ρωτάμε αν τους έχουν πάει κάποιον τραυματία. Μας απαντάνε ότι κατά τις 11 τους έφεραν κάποιον που ήταν ήδη νεκρός και τον έστειλαν στο νεκροτομείο.
Το πρώτο αναπάντητο ερώτημα είναι: Ποιοι αποτελούσαν το πλήρωμα της κλούβας στην οποία τον επιβίβασαν; Το δεύτερο αναπάντητο ερώτημα είναι: Γιατί δεν τον μετέφεραν σε νοσοκομείο, όπως τους άλλους τραυματίες; Και το τρίτο: Πού βρισκόταν ο τραυματισμένος Σωτήρης από τις 9.30 που τον πήρε η κλούβα από το σημείο που έπεσε μέχρι τις 11 που πέρασε από τον σταθμό πρώτων βοηθειών για να διαπιστωθεί ο θάνατός του; Δηλαδή για πάνω από μιάμιση ώρα. Κι ακόμη: Ποιοι ήταν αυτοί με τις λευκές μπλούζες που τον παρέδωσαν νεκρό στον σταθμό πρώτων βοηθειών χωρίς να δώσουν τα στοιχεία τους;
Όπως είμαστε, με το αυτοκίνητο της «Αυγής», πάμε στο νεκροτομείο στην οδό Μασσαλίας. Η ώρα είναι περίπου 12.30 μετά τα μεσάνυχτα. Ρωτάμε για τον νεκρό φοιτητή και ένας φύλακας μας λέει πως έγινε η νεκροψία και η σορός του έχει μεταφερθεί στο Γ΄ Νεκροταφείο.
Το πέμπτο αναπάντητο ερώτημα είναι: Γιατί έγινε τόσο εσπευσμένα –μέσα σε μια ώρα– η νεκροψία;
Κι ακόμη: Γιατί δεν ενημερώθηκε η οικογένεια πριν από τη μεταφορά του νεκρού στο νεκροταφείο; Αυτό είναι το έκτο αναπάντητο ερώτημα, που συνδέεται με το επόμενο.
Ξενυχτώντας στο Γ΄ Νεκροταφείο
Από τη Μασσαλίας φεύγουμε αμέσως με το ίδιο αυτοκίνητο για το Γ΄ Νεκροταφείο. Από την κλειδαρότρυπα του νεκροθαλάμου όπου είναι κλειδωμένος βλέπουμε τη σορό του Σωτήρη πάνω σ’ έναν πάγκο, σκεπασμένη μ’ ένα σεντόνι. Τον γνωρίζουμε απ’ το σουλούπι του. Λίγο πιο πέρα δύο νεκροθάφτες ανοίγουν έναν τάφο μέσα στ’ άγρια μεσάνυχτα. Βρίσκουμε έναν παπά και τον ρωτάμε τι συμβαίνει. Μας λέει ότι έχει εντολή να θάψει τον νεκρό φοιτητή προτού ξημερώσει.
Στεκόμαστε φρουρά μπροστά στην πόρτα του νεκροθαλάμου, που δεν έχει άλλη είσοδο ούτε παράθυρα, αποφασισμένοι να μην αφήσουμε να τον βγάλουν από κει μέσα και κάποιοι φεύγουν να ειδοποιήσουν τους συντρόφους, την οικογένειά του και το κόμμα.
Προτού χαράξει έρχεται ένα ΡΕΟ στην είσοδο του νεκροταφείου από το οποίο κατεβαίνει μια μοίρα χωροφυλάκων με ένα πολυβόλο, που το στήνουν απέναντί μας, απέναντι από την είσοδο του νεκροθαλάμου, την οποία έχουμε φράξει με τα κορμιά μας.
Στο μεταξύ έχουν αρχίσει να έρχονται δεκάδες σύντροφοι και να παρατάσσονται μαζί μας. Έρχεται η οικογένεια του Σωτήρη, η μητέρα του, ο αδερφός του και η αδερφή του. Έρχεται αντιπροσωπεία βουλευτών της ΕΔΑ, ανάμεσά τους ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Μίκης Θεοδωράκης, κι αρχίζει να διαπραγματεύεται με τον επικεφαλής των χωροφυλάκων.
Ο Μίκης μάς ενημερώνει πως μόνο ο υπουργός Δημόσιας Τάξης μπορεί να ανακαλέσει την εντολή που έχει για άμεση ταφή του νεκρού και ότι πήγε να τον συναντήσει ο Λεωνίδας. Η αναμονή συνεχίζεται για πάνω από δύο ώρες. Έχει ξημερώσει για τα καλά πια όταν επιστρέφει ο Λεωνίδας με την έγγραφη αναίρεση από τον υπουργό της προηγούμενης απόφασης και την άδεια να δοθεί η σορός του νεκρού στην οικογένειά του.
Η έμμεση απόδειξη της δολοφονίας
Το έβδομο αναπάντητο ερώτημα λοιπόν είναι: Πού αποσκοπούσε η απόφαση της εσπευσμένης εν κρυπτώ ταφής του νεκρού, κατά παράβαση κάθε γραπτού και άγραφου νόμου; Απλώς στο να αποφευχθεί «η αναταραχή μιας κηδείας με μαζική συμμετοχή του λαού», όπως ισχυρίστηκε ο υπουργός;
Η απάντηση βρίσκεται μάλλον στην επόμενη βάσιμη ένδειξη: όταν η σορός του Σωτήρη έφτασε στο σπίτι του, στην Κολοκυνθού, είδαμε τους μώλωπες από τα χτυπήματα των κλομπ που μας είχε δείξει το βράδυ της παραμονής της δολοφονίας του. Είδαμε το χτύπημα από το κουτί του δακρυγόνου στον δεξιό του κρόταφο, που ήταν μόνο μια επιφανειακή αμυχή. Είδαμε όμως και κάτι που μας έκανε μεγάλη εντύπωση. Ο λαιμός και ο τράχηλός του είχαν χαραχτεί από το νυστέρι του νεκροτόμου χιλιοστό χιλιοστό, ώστε να μην υπάρχει καθόλου επιδερμίδα.
Για ποιον λόγο έγινε αυτό; Και τι σχέση είχε με τον πιθανό θάνατο από τον τραυματισμό ή την εισπνοή δακρυγόνου;
Αυτό είναι το όγδοο και ένα από τα πιο καίρια ερωτήματα που, αν και διατυπώθηκε επανειλημμένα, δεν απαντήθηκε ποτέ. Είναι προφανές ότι η αφαίρεση της επιδερμίδας στον λαιμό και τον τράχηλο είχε στόχο να εξαφανίσει τα ίχνη του στραγγαλισμού, που ήταν η πραγματική αιτία του θανάτου του.
Στον Τύπο εκείνων των ημερών δημοσιεύτηκε, βέβαια, η πληροφορία ότι με πρωτοβουλία της οικογένειας του Σωτήρη έγινε πριν από την ταφή του δεύτερη νεκροψία, που κατέληξε στην ίδια γνωμάτευση ως προς τα αίτια του θανάτου του. Δεν δόθηκε ωστόσο στη δημοσιότητα κανένα επίσημο τεκμήριο της γνωμάτευσης αυτής.
Γιατί δεν δόθηκε στη δημοσιότητα η δεύτερη νεκροψία είναι το ένατο ερώτημα. Γιατί δεν διερευνήθηκαν από τις ανακριτικές και τις δικαστικές αρχές οι ενδείξεις που προαναφέραμε και δεν έγινε καμιά ενέργεια από τις ίδιες να απαντηθούν αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα; Τις πρώτες ημέρες μετά τη δολοφονία δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες η πληροφορία ότι η οικογένεια κατέθεσε μήνυση «κατά παντός υπευθύνου». Η πληροφορία αυτή όμως δεν είχε καμία συνέχεια. Δεν έγινε καμιά ανάκριση και δεν εκδικάστηκε καμία μήνυση για τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα.
Το «γιατί;» θα μπορούσε να είναι το δέκατο αναπάντητο ερώτημα για το μυστήριο της δολοφονίας του Σωτήρη Πέτρουλα. Και την απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μπορούσε να μας δώσει η οικογένειά του.
Ποιοι και γιατί τον δολοφόνησαν
Το βάσιμο ερώτημα ποιοι και γιατί να δολοφονήσουν τον Σωτήρη Πέτρουλα μου το έχουν απευθύνει σχεδόν όλοι όσοι άκουσαν τους ισχυρισμούς μου για το θέμα. Η απάντησή μου έχει δύο σκέλη:
Το πρώτο προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα ποιοι και γιατί θα μπορούσαν να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν τη δολοφονία ενός διαδηλωτή σε εκείνη την πολιτική συγκυρία.
Σ’ αυτό μπορούμε να απαντήσουμε αν κάνουμε ένα χρονικό άλμα δέκα μηνών, τον Απρίλιο του 1967, όταν αποκαλύφθηκαν τα σχέδια για δύο πραξικοπήματα κατάλυσης της δημοκρατίας: το «βασιλικό» –«των στρατηγών»– και των συνταγματαρχών, που τους πρόλαβαν κάνοντας το επιτυχημένο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, δέκα ημέρες πριν από τις εκλογές τις οποίες ήταν προφανές ότι θα κέρδιζε ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Τα δίκτυα των δύο ομάδων πραξικοπηματιών και προπαντός του δεύτερου υπήρχαν, βέβαια από πολύ νωρίς, όχι μόνο στον στρατό αλλά και στην ΚΥΠ (που ήταν και επίσημα υπό τον έλεγχο του Γ. Παπαδόπουλου), στα σώματα ασφαλείας και στον υπόλοιπο κρατικό μηχανισμό καθώς και στη Δικαιοσύνη. Χαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι το ότι πρώτος πρωθυπουργός της δικτατορίας ήταν ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου.
Είναι φανερό λοιπόν ότι αυτά τα δίκτυα υπήρχαν και λειτουργούσαν προωθώντας τη δική τους πολιτική στη διάρκεια των γεγονότων του Ιουλίου του 1965. Και η πολιτική τους ήταν να οξύνουν τις καταστάσεις, να προκαλέσουν «εκτός ελέγχου» διαμαρτυρίες, ώστε να σαμποτάρουν την κοινοβουλευτική διαδικασία εξόδου από την πολιτική κρίση και να δικαιολογήσουν την επέμβαση του στρατού.
Μια κυνική ομολογία για τον καθοριστικό ρόλο των μυστικών υπηρεσιών στα γεγονότα του Ιουλίου 1965 περιλαμβάνεται στην έκθεση του αντισυνταγματάρχη Μάρσαλ, στρατιωτικού ακολούθου της πρεσβείας των ΗΠΑ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Έθνος» της 5/8/1965, στην οποία αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής: «τα πρόσωπα που πήραν μέρος στην επιχείρηση έλαβαν λεπτομερείς οδηγίες και έδρασαν κάτω από τον αυστηρό έλεγχο των πρακτόρων της ΚΥΠ των ΗΠΑ». Τους ήταν χρήσιμος λοιπόν ο θάνατος ενός διαδηλωτή σε εκείνη την πολιτική συγκυρία. Το συμπληρωματικό ερώτημα είναι: Γιατί ο διαδηλωτής αυτός να είναι ο Σωτήρης Πέτρουλας;
Η απάντηση είναι πως ο Σωτήρης δεν ήταν ένας τυχαίος διαδηλωτής αλλά στέλεχος του φοιτητικού κινήματος και της Αριστεράς στον χώρο της νεολαίας. Είχε πρωτοστατήσει στο κίνημα του 1-1-4 (επικεφαλής στην ομάδα που τοποθέτησε τη σημαία του 1-1-4 πάνω από την είσοδο του Πανεπιστημίου της Αθήνας). Ήταν εκλεγμένος εκπρόσωπος των φοιτητών της σχολής του και υπεύθυνος των οργανώσεων της νεολαίας ΕΔΑ σε όλες τις πανεπιστημιακές σχολές εκτός του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Ήταν ηγετική προσωπικότητα στον χώρο της νεολαίας, που είχε απήχηση και πέρα από τον χώρο της Αριστεράς. Γι’ αυτό και είχε προγραφεί από τα δίκτυα της αντίδρασης, όπως μαρτυρεί και η προειδοποίηση από ασφαλίτη του σπουδαστικού που μας εκμυστηρεύτηκε την παραμονή της δολοφονίας του. Δεν μπορούσε βέβαια να είναι σκόπιμος ο τραυματισμός του από το κουτί του δακρυγόνου. Ήταν όμως η ευκαιρία για να εκτελέσουν το σχέδιό τους όταν βρέθηκε ανυπεράσπιστος στα χέρια τους.
Όλα αυτά δεν έχουν, βέβαια, κανένα πρακτικό αντίκρισμα σήμερα, έπειτα από μισό αιώνα. Έχουν ωστόσο τη σημασία τους για την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης.
*Ο Γιώργος Βοϊκλής είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό HOT DOC HISTORY
Πηγή
