Ο «αναθεωρητισμός» του Πούτιν
και το τέλος της… Ευρωπαϊκής αθωότηττας
α. «Νομίζων δε την πόλιν ουκ ορθώς βεβουλεύσθαι,
αλλά προφάσει βραχεία και ευπρεπεί της Σικελίας απάσης έργου εφίεσθαι»[1]. (Θουκυδίδης)
β. «Εφιέμενοι μεν τη αληθεστάτη προφάσει της πάσης άρξαι,
βοηθείν δε άμα ευπρεπώς βουλόμενοι τοις εαυτών ξυγγενέσι
και τοις προσγεγενημένοις ξυμμάχοις»[2]. (Θουκυδίδης)
Η Ρωσία πριν την εισβολή της στην Ουκρανία διαβεβαίωνε πως δεν στοχεύει σε στρατιωτική δράση και πως οι πληροφορίες για μία τέτοια ενέργεια είναι προϊόντα της δυτικής προπαγάνδας. Ο Πούτιν με το διάγγελμά του (24/2/2022) ανακοινώνοντας την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία διαβεβαίωνε πως σκοπός του δεν είναι η κατοχή του Ουκρανικού εδάφους, αλλά η προστασία του λαού της ανατολικής Ουκρανίας και ιδιαίτερα των δύο ρωσόφιλων περιοχών (Ντονέτσκ, Λουγκάσκ). Ταυτόχρονα προειδοποιούσε πως αν υπάρξει έξωθεν(;) παρέμβαση στην επιχείρηση της Ρωσίας θα υπάρξουν συνέπειες «που δεν έχουν δει ποτέ» (απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων).
Διαφορετικοί χρόνοι, διαφορετικά γεγονότα, διαφορετικοί πρωταγωνιστές, διαφορετικές χώρες, διαφορετικές συνθήκες. Ωστόσο, οι δικαιολογίες πάντα ίδιες. Μία παράλληλη ανάγνωση των αποσπασμάτων (α, β) που αναφέρονται στο σκοπό των αρχαίων Αθηνών για κατάληψη της Σικελίας (415-413 π.Χ.) και των δηλώσεων – διαβεβαιώσεων της Ρωσίας εύκολα θα διαπιστωθεί η ομοιότητα διακηρύξεων και υπόρρητων απώτατων στόχων. Τόσο η Αθήνα όσο και η Ρωσία φανερά διαβεβαίωναν πως η ανάληψη στρατιωτικής δράσης στόχευαν στην προστασία συμμάχων ή ομόφυλων περιοχών, αλλά ο αντικειμενικός στόχος ήταν η κατάκτηση (Σικελία/Ουκρανία). Γι’ αυτό χρειάζεται η ιστορική γνώση,
«Όλβιος όστις ιστορίας έσχεμάθησιν», όπως εύστοχα διακήρυξε ο Ευριπίδης – και όχι ένας ιστορικός – για τον ερμηνευτικό πλούτο που αποκτά κάποιος στην προσπάθειά του να αποκαλύψει την αιώνια κοσμική τάξη της φύσης των ηγεμονιών και των πολέμων.
Αναλυτές, διεθνολόγοι, ιστορικοί επιστήμονες και πολιτικοί είναι αναγκαίο να ξαναδιαβάσουν Θουκυδίδη. Είναι περισσότερο επίκαιρος και άκρως διδακτικός από ό,τι στην εποχή του. Δεν δικαιώθηκε μόνον για την γενεσιουργό αιτία των πολέμων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων – ηγεμονιών, τον αμοιβαίο φόβο («Η παγίδα του Θουκυδίδη»), αλλά και για τις υπόγειεςδιαδρομές όλων των πολέμων και την αντίφαση ανάμεσα στις διακηρύξεις και τον απώτατο στόχο των εμπολέμων και ιδιαίτερα του «επιτιθέμενου». Απλά οι λέξεις αλλάζουν για να κρύψουν την «αλήθεια» των βαθύτατων προθέσεων ανθρώπων, ηγετών, λαών, κρατών, εθνών.
Ο έλεγχος της κατακτημένης χώρας
«καίτοι τοις μεν κατεργασάμενοι καν κατάσχοιμεν∙ των δ’ ει και κρατήσαιμεν,
διά πολλού γε και πολλών όντων χαλεπώς αν άρχειν δυναίμεθα…»[3]. (Θουκυδίδης)
Μία άλλη παράμετρος της ομοιότητας μεταξύ των πολεμικών γεγονότων διαφορετικών εποχών είναι και ο προβληματισμός για την ταχύτητα μιας στρατιωτικής εισβολής εναντίον μιας ξένης χώρας και η δυνατότητα πλήρους υποταγής της. Με δεδομένη την σχετική αποτυχία των Ρώσων για μικρής διάρκειας πόλεμο επανέρχεται στην επικαιρότητα η διαχρονική θέση – προβληματισμός του αθηναίου στρατηγού Νικία για την δυνατότητα του κατακτητή να ελέγχει αποτελεσματικά την κατακτημένη χώρα. Ο Νικίας σοφά επισήμανε πως η κατάκτηση της Σικελίας δεν σήμαινε και την εύκολη επιβολή της εξουσίας των Αθηναίων. Ήδη οι Ρώσοι αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα από τους «κατακτημένους» Ουκρανούς δημιουργώντας σκεπτικισμό στους ειδικούς του πολέμου και στους οργανωτές της εισβολής.
Η Ρωσία, κι αν επικρατήσει στο τέλος, κινδυνεύει να αποτελματωθεί στην εμπειρία ενός νέου Αφγανιστάν. Η διαφορά είναι πως αυτό θα συμβεί στο εσωτερικό της Ευρώπης που μέχρι τώρα υπερηφανευόταν πως είχε ξορκίσει για πάντα τον πόλεμο από τα εδάφη της. Μία δύναμη κατοχής σε μία Ευρωπαϊκή χώρα δεν είναι κάτι που μπορεί να το ανεχτεί η πολιτισμένη και «χριστιανική Ευρώπη» στον 21ο αιώνα. Είναι το σύγχρονο Κυλώνειο άγος της γηραιάς Ηπείρου.
Η Ιστορία διδάσκει;
Ίσως ο Ουκρανικός πόλεμος να σημάνει το τέλος της «αθωότητας» της Ευρώπης κι από την μετάβαση του win-win στο θλιβερό lose-lose. Ο βομβαρδισμός μιας ευρωπαϊκής χώρας από άλλη ομογάλακτή της ίσως διογκώσει περισσότερο την δυσπιστία και εχθρότητα ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Το χάσμα θα βαθύνει ακόμη περισσότερο και οι όποιες προσδοκίες για προσέγγιση μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ. αναπτύχθηκαν θα σβήσουν για πάντα. Κρίμα για την Ευρώπη, τον Πολιτισμό και τους λαούς της.
Βέβαια, ένα ερώτημα πλανάται εφιαλτικά στην Ευρώπη και ματώνει τις συνειδήσεις μας. Θα μπορούσαν όλα αυτά να αποτραπούν; Το δεν το υπολογίσαμε ή δεν το πιστεύαμε ότι τελικά οι απειλές θα γίνουν πράξη δεν ισχύει πλέον. Μία απλή ανάγνωση του Θουκυδίδη και θα μας βοηθούσε στην ερμηνεία των σημερινών θλιβερών γεγονότων. Τελικά αποδείχτηκε πως τα ίδια λάθη διαπράττονται ιστορικά από διαφορετικά πρόσωπα σεδιαφορετικές εποχές (Χίτλερ, Πούτιν…) χωρίς να διδασκόμεθα. Φαίνεται πως η «Ιστορία διδάσκει πως ο άνθρωπος ποτέ δεν διδάσκεται από την Ιστορία», αφού όπως επισήμανε και ο Hegel: «Ό,τι η εμπειρία και η ιστορία μάς έχουν διδάξει είναι ότι οι άνθρωποι και οι κυβερνήσεις δεν έμαθαν ποτέ τίποτα από την ιστορία τους και ποτέ δεν ενήργησαν βάσει αρχών που προκύπτουν από τη μελέτη της ιστορίας».
Άξιοι της μοίρας μας και της αβελτηρίας μας. Θλιβεροί θεατές του βομβαρδισμού μιας ευρωπαϊκής πρωτεύουσας από το στρατό μιας άλλης γειτονικής ευρωπαϊκής χώρας. Μια πρωτεύουσα χώρας που χαρακτηρίστηκε ως «ιστορικό λάθος» του Λένιν. Έτσι απλά για να υπηρετηθούν στο όνομα ενός suigeneris αναθεωρητισμού τα επεκτατικά σχέδια και οράματα του νεο-Τσαρισμού. Φαίνεται πως ο Πούτιν ήταν λάτρης της κυνικής και ρεαλιστικής πολιτικής του Αλκιβιάδη που ωμά περιέγραψε την φύση των ηγεμονιών:
«Και ουκ έστιν ημίν ταμιεύεσθαιες όσον βουλόμεθαάρχειν…
δια το αρχθήναι αν υφ’ ετέρων αυτοίς κίνδυνος είναι, ει μη αυτοί άλλων άρχοιμεν»
(Δεν μπορούμε να βάλουμε όρια στην επέκτασή σας…
Γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να κυριαρχηθούμε αν δεν κυριαρχήσουμε»)
Μία ωμή και κυνική αποτύπωση της RealPolitik.
Ύβρις και αναθεωρητισμός
«Ύβρις φυτεύει τύραννον». (Σοφοκλής)
Κι αν αναζητήσουμε τον ένοχο για όλα τα παραπάνω θα βρεθούμε μπροστά στην ίδια αιτία. Στην έπαρση και στον μεγαλο-Ιδεατισμό κάποιων ηγετών. Ηγέτες που αναζητούν ιστορικά λάθη και προσβλέπουν στο ξαναγράψιμο της ιστορία καταστρέφοντας μια χώρα που δημιουργήθηκε από λάθος εκτίμηση κάποιων άλλων ηγετών. Επιδιώκουν τη «διόρθωση» της ιστορίας όντας σίγουροι πως η δική τους απάντηση είναι η «σωστή».
Κάποιοι «ηγέτες» θιασώτες του «ζωτικού χώρου» αδιαφορώντας για κάποια «σταθερά» της παγκόσμιας ειρήνης και διακηρύσσοντας ή προτείνοντας την φιλανδοποίηση κάποιων χωρών (ουδετεροποίηση) στοχεύουν σ’ έναν ανείπωτο «ιστορικό ρεβανσισμό». Αποκαθηλώνουν παλιές συμφωνίες, αδιαφορούν για το απαραβίαστο των συνόρων και ζητούν ανερυθρίαστα επικαιροποίηση κάποιων διεθνών συμφωνιών.
Παρατηρούμε έναν βιασμό της πραγματικότητας που καλείται να προσαρμοστεί στις καινοφανείς θεωρίες του αναθεωρητισμού κάποιων αλαζόνων ηγετών. Έτσι ο αναθεωρητισμός βαδίζει παράλληλα με τον ολοκληρωτισμό και γεννά το τέρας του πολέμου στο όνομα ανομολόγητων εθνικών συμφερόντων. Φαίνεται πως δύσκολα οι ηγέτες αυτοί και οι «ηρακλειδείς» της εξουσίας τους ενδιαφέρονται ή φοβούνται το τιμωρητικό πλαίσιο που συνθέτουν τα: Ύβρις – Νέμεσις – Τίσις.
Τελικά ο Πόλεμος είναι η μοίρα μας;
Ξαναγυρίζοντας στον Θουκυδίδη για να συγκρίνουμε πρόσωπα, γεγονότα και συμπεριφορές διαβλέπουμε μία αυταρχοποίηση και προσωποκεντρική διαδικασία στη λήψη κάποιων αποφάσεων που επηρεάζουν την διεθνή ειρήνη. Την καταστροφή των Αθηνών την αποφάσισε ο «όχλος» της Αθήνας παγιδευμένος στις υποσχέσεις του φιλόδοξου Αλκιβιάδη. Ακούστηκε, όμως, και η λογική προειδοποίηση του Νικία. Όλα έγιναν σύμφωνα με το «Έδοξε τη βουλή και τω δήμω».
Την απόφαση, όμως, στρατιωτικής επέμβασης (Ρωσία) σε μια ανεξάρτητη χώρα την αποφάσισε ο ένας, ο ηγέτης, οικτίροντας σε δημόσια θέα τον τρεμάμενο και ψελλίζοντα αρχηγό της εθνικής ασφαλείας της χώρας του. Νέα ήθη, γνωρίσματα μιας αυταρχικής και προσωπαγούς εξουσίας. Φαίνεται πως η ανθρωπότητα δεν προόδευσε αρκετά. Ή ο Σοφοκλής ναμην είδε σωστά και θα έπρεπε να τονίσει πως ο «Τύραννος ύβριν γεννά».
Τελικά το ερώτημα, ένα άλλο ερώτημα αυτό, την ιστορία την γράφουν τα πρόσωπα ή υπάρχει και η συλλογική ευθύνη; Ή μελαγχολώντας θα συμφωνήσουμε με την θέση του Τσώρτσιλ: «Η ιστορία του ανθρώπινου είδους είναι ο πόλεμος. Εκτός από σύντομα και επισφαλή διαλείμματα, δεν υπήρξε ποτέ ειρήνη στον κόσμο και πολύ πριν αρχίσει η ανθρώπινη ιστορία, οι δολοφονικές συγκρούσεις ήταν παγκόσμιες και χωρίς τέλος».
Σημειώσεις:
1. Εξάλλου νόμιζε ότι η απόφαση της πόλης ήταν εσφαλμένη και ότι δι’ αιτίαν ασήμαντον και κατ’ επίφασιν μόνον ευπρόσωπον επεδίωκαν την κατάκτηση ολοκλήρου της Σικελίας.
2. Ζωηρή ήταν η επιθυμία να κατακτήσουν ολόκληρο το νησί, ήθελαν, όμως, συγχρόνως να έχουν την εύσχημον πρόφασιν ό,τι έρχονται σε βοήθεια των ομογενών τους και των άλλων συμμάχων τους.
3. Μολονότι άπαξ τους υποτάξουμε αυτούς θα μπορούσαμε να τους συγκρατήσουμε; Εάν νικήσουμε τους Σικελιώτες αδύνατον είναι να κρατήσουμε αυτούς υπό
