Όλη πορεία του Οιδίποδα ήταν μία πορεία αυτογνωσίας
“Ανήρ έννους τα καινά τοις πάλαι τεκμαίρεται”
(Ο άνθρωπος που έχει μυαλό,
κρίνει τα νέα από τα παλιά, Οιδίπους Τύραννος).
Αναμφισβήτητα το φετινό καλοκαίρι ανήκει στον Οιδίποδα και στο Σοφοκλή. Κι αυτό γιατί οι Έλληνες είχαν τη ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις δύο τραγωδίες του Σοφοκλή με πρωταγωνιστή τον τραγικό Οιδίποδα. Πρόκειται για τις τραγωδίες «Οιδίπους επί Κολωνώ» και «Οιδίπους Τύραννος».
Δεν γνωρίζω αν οι Έλληνες θεατές μπόρεσαν να στοχαστούν πάνω στα νοήματα που αναδύονται από τις δύο αυτές τραγωδίες στο βαθμό που την επικαιρότητα του καλοκαιριού μονοπώλησαν οι πυρκαγιές που τείνουν να καταστούν η θλιβερή “κανονικότητα” της Ελλάδας κατά τους θερινούς μήνες. Έτσι την τραγικότητα του θεατρικού Οιδίποδα στα θέατρα την συμπλήρωσε το δραματικό στοιχείο του ελληνικού τοπίου που έγινε στόχος της φωτιάς εξαιτίας της ανθρώπινης “αμαρτίας” και της κρατικής απρονοησίας.
Αυτήν την “αμαρτία” οφείλουμε να αναζητήσουμε τόσο ως Έλληνες όσο και ως ανθρωπότητα για να μπορέσουμε να αποφύγουμε όχι μόνον την “μεταβολή από την ευτυχία στην δυστυχία” αλλά κι από τον ολοσχερή αφανισμό του ανθρώπινου είδους.
Ο Αριστοτέλης το είπε καθαρά στην “Ποιητική” του πως η μεταβολή από την ευτυχία στη δυστυχία οφείλεται καθαρά στο λογικό σφάλμα-αμαρτία και στους λανθασμένους υπολογισμούς της πραγματικότητας που κάνουμε ως λογικά όντα. «Εξ ευτυχίας εις δυστυχίαν μη δια μοχθηρίαν αλλά δια αμαρτίαν μεγάλην».
Ας ξαναγυρίσουμε,όμως, στα πάθη του Οιδίποδα γιατί τα πάθη της Ελλάδας από τις πυρκαγιές αποτελούν υλικό ενός άλλου άρθρου που θα εμπεριέχει τόσο τις ανθρώπινες αστοχίες και πολιτικές αβελτηρίες όσο και τις εθνικές αμαρτίες.
Ο Οιδίποδας ως σύμβολο
Ο Οιδίποδας ως πρόσωπο, αν και κινείται στα όρια του μύθου και της ιστορίας, παραμένει το αιώνιο και πανανθρώπινο σύμβολο της μετάπτωσης του ανθρώπου από την “ευτυχία στη δυστυχία” εξαιτίας μιας λανθασμένης ερμηνείας ενός χρησμού. Συνιστά σε ένα άλλο επίπεδο το σύμβολο της σύγκρουσης του ανθρώπου με τη Μοίρα και το Πεπρωμένο και την αναπόδραστη συντριβή του. Εκφράζει με τον πιο δραματικό τρόπο την αέναη προσπάθεια του φθαρτού ανθρώπου να αποφύγει όσα κακά και τρομερά υποψιάζεται για τη ζωή του, αλλά οι προσπάθειές του είναι μάταιες και ατελέσφορες αφού στο τέλος χτυπημένος από την Άτη θα συντριβεί μέσα από σωρεία λαθών.
Ο Οιδίποδας αποτυπώνει με ενάργεια τον “πνευματικό άθλο” του ανθρώπου που ωστόσο διαπράττει εν αγνοία του τα πιο φρικτά πράγματα (πατροκτονία και αιμομιξία…). Αισθητοποιεί τη βούληση και τη δύναμη του διαχρονικού ανθρώπου να λύσει τα αινίγματα και τα μυστήρια του ανθρώπου και του σύμπαντος (αίνιγμα της Σφίγγας…), αλλά αδυνατεί να προβλέψει ή να αποφύγει την πτώση του εξαιτίας των ηθικών σφαλμάτων-αμαρτιών του( με την ηθική σημασία του όρου).
Η πορεία του Οιδίποδα φανερώνει την αποφασιστικότητα και την τόλμη του ανθρώπου να γνωρίσει τις δυνάμεις που βρίσκονται πίσω από την αρχή και τη γέννηση του σύμπαντος και του κόσμου αλλά αδυνατεί να γνωρίσει τη δική του ρίζα, όπως αυτό εκφράζεται μέσα από το δραματικό «Τις δε μ’ εκφύει βροτών;».
Πολλοί χαρακτήρισαν την τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος»ως μία τραγωδία αυτογνωσίας. Κι αυτό γιατί η διαδρομή του Οιδίποδα στην τραγωδία είναι μία συρραφή συμπεριφορών και ερμηνειών που πηγάζουν και προγραμματίζονται ή εκτελούνται από μία λανθασμένη γνώση για το ριζικό του σύστημα-γενεαλογικό δέντρο. Όταν ο τραγικός ήρωας αντιλαμβάνεται το μέγεθος των ανομημάτων του που έπραξε, έστω και εν αγνοία του- επιζητεί με επιμονή να γνωρίσει την πραγματική του ταυτότητα και τους πραγματικούς βιολογικούς γονείς του.
«Τουμόν δ’ εγώ, / κει σμικρόν έστι, σπέρμ’ ιδείν βουλήσομαι»
(όμως εγώ θα θελήσω να μάθω την καταγωγή μου, έστω και αν είναι ταπεινή, Οιδίπους Τύραννος, στιχ 1077).
Ο Οιδίποδας με μία άλλη ανάγνωση του μύθου και της τραγωδίας ήταν το θύμα της γονεϊκής απόρριψης , αφού οι γονείς του (Λάιος και Ιοκάστη) τρύπησαν τα πόδια του και τον εγκατέλειψαν αβοήθητο στο δάσος, στον Κιθαιρώνα .Το γεγονός αυτό μέσα από ένα άλλο πλέγμα επεισοδίων προκαλεί την αγωνία, το θυμό, την οργή και περισσότερο από όλα ένα αίσθημα ανασφάλειας αλλά και σύγχυσης για την πραγματική του ταυτότητα.
Έτσι η όλη πορεία του Οιδίποδα ήταν μία πορεία αυτογνωσίας που την επέτεινε και το μαντείο των Δελφών. Η αναζήτηση και η αποκάλυψη της αλήθειας τον λυτρώνει και ταυτόχρονα τον σκοτώνει, αφού αυτοτυφλώθηκε «Ήδ’ ημέρα φύσει σε και διαφθαρεί» (Οιδίπους Τύραννος,438).
Σχετικά με τον συμβολισμό του Οιδίποδα ο σκηνοθέτης Σίμος Κακάλας σημειώνει “Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν έχουμε δει τόσο μακριά μέσα στο σύμπαν και τόσο βαθιά μέσα στον άνθρωπο. Πολύ συχνά στο χείλος μιας καταστροφής διαπιστώνουμε ότι το κακό που πολεμάμεείμαστε οι ίδιοι. Το πρόσωπο του Οιδίποδα είναι η ίδια η ανθρωπότητα στον καθρέφτη. Έχοντας βρει τον υπαίτιο, βρίσκεται στο σημείο να πρέπει επιτακτικά να κάνει μια επιλογή έστω την τελευταία στιγμή, έστω έχοντας ήδη κάνει το μεγαλύτερο σφάλμα”.
Η “ Ύβρις” του Οιδίποδα
«Ύβρις φυτεύει τύραννον»
Πολλοί αναλυτές και κριτικοί του αρχαίου θεάτρου δίνουν αντικρουόμενες ερμηνείες για την πραγματική Ύβρη του Οιδίποδα σύμφωνα και με το σχήμα” Ύβρις-Άτη-Νέμεσις-Τίσις”.Ενώ όλοι συμφωνούν με την αξιολόγηση του Αριστοτέλη για τη θέση που κατέχει η τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος» στην αρχαία δραματουργία (υπόδειγμα δραματικής τέχνης), εντούτοις ποικίλλουν οι θέσεις για την πραγματική Ύβρη του Οιδίποδα.
Αιτία όλων αυτών των αντιτιθέμενων θεωριών είναι η άγνοια του Οιδίποδα στη διάπραξη πράξεων ηθικά απορριπτέων (πατροκτονία, αιμομιξία…). Ο Οιδίποδας εμφανίζεται στην τραγωδία με διττό ρόλο. Είναι ταυτόχρονα διώκτης εκείνου που ήταν η αιτία όλων των δεινών που πλήττουν τη Θήβα, αλλά ταυτόχρονα είναι και διωκόμενος αφού ο ίδιος ήταν η αιτία όλων των δεινών της πόλης λόγω των ηθικών ανομημάτων του.
Αν, όμως, ο Οιδίποδας έπραξε ό,τι έπραξε σε πλήρη άγνοια τότε ποια είναι η Ύβρις του; Για τους περισσότερους μελετητές της τραγωδίας η Ύβρις του Οιδίποδα ήταν η λύση του αινίγματος της Σφίγγας. Κι αυτό γιατί η Σφίγγα και το αίνιγμά της εκπροσωπούσαν την κοσμική τάξη και ισορροπία. Η παρουσία της Σφίγγας έξω από τη Θήβα και η θανάτωση όλων εκείνων που δεν μπορούσαν να λύσουν το αίνιγμά της πιστοποιούσαν με τον πιο εναργή τρόπο την αντίληψη της εποχής πως η γνώση και η λειτουργία του σύμπαντος αποτελούσε αυστηρά προνόμιο των θεών.
Στο βαθμό, λοιπόν, που ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας αυτό σήμανε τη διασάλευση της θεικής τάξης και μία έμμεση αμφισβήτηση της παντοδυναμίας των θεών. Το γεγονός αυτό-η λύση του αινίγματος-αποτέλεσε το προοίμιον της Ύβρης του Οιδίποδα. Κι αυτό γιατί η λύση του αινίγματος τον κατέστησε απόλυτο κυρίαρχο στην πόλη, αφού οι κάτοικοί της τον υποδέχτηκαν ως σωτήρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υπόλοιπη πορεία του Οιδίποδα.
Έτσι ο Οιδίποδας ως απόλυτος κυρίαρχος στη Θήβα και μπροστά στα δεινά που πλήττουν την πόλη αρχίζει να υποπτεύεται και να ενοχοποιεί τους πολιτικούς του αντιπάλους και όχι μόνον (Κρέων, Τειρεσίας…).Αυτό τον σπρώχνει σε μία σειρά λογικών σφαλμάτων-αμαρτιών που τον οδηγούν νομοτελειακά στην αποκάλυψη της αλήθειας που θα επιφέρει τη συντριβή του-αυτοτύφλωση (Τίσις).
Η Νέμεσις αποκαθιστά την ηθική τάξη και ο Οιδίποδας με γενναιότητα αναγνωρίζει το λάθος του και αυτοτυφλώνεται χωρίς να επικαλείται ως δικαιολογία την άγνοιά του. Η Τίσις ως φυσικό επακόλουθο της Ύβρης του Οιδίποδα σηματοδοτεί την αποκατάσταση της Ηθικής τάξης. Ωστόσο ο Οιδίποδας και παρά την σκληρή αυτοτιμωρία του παραμένει ένα πρόσωπο συμπαθές και αποδεκτό και συμβολίζει την προσπάθεια-αγωνία του διαχρονικού ανθρώπου να γνωρίσει τα μυστικά του σύμπαντος και να απελευθερωθεί από όλες εκείνες τις δυνάμεις που εξυφαίνουν την υποδούλωσή του (πνευματικά και ηθική). Ο Οιδίποδας μαζί με τον Προμηθέα αποτελούν τα διαχρονικά σύμβολα της ελευθερίας του ανθρώπου και τον αγώνα του εναντίον της παραδοσιακής κοσμικής τάξης.
Τραγωδία Πρότυπο
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και τους μελετητές του αρχαίου δράματος ο “Οιδίπους Τύραννος” θεωρείται ως η τραγωδία-πρότυπο, υπόδειγμα. Ωστόσο αυτό το αριστούργημα-αρχιτεκτόνημα του αρχαίου λόγου δεν έλαβε το πρώτο βραβείο στους σχετικούς θεατρικούς αγώνες της Αθήνας (429 πχ;),αφού το πρώτο βραβείο δόθηκε σε κάποιον Φιλοκλή.Ίσως ήταν γρήγορα ακόμη για την αθηναϊκή κοινωνία του 5ου αιώνα πχ να ακούσει, να δει και να αποδεχτεί όσα διαλαμβάνονται στην τραγωδία Οιδίπους Τύραννος (πατροκτονία,αιμομιξία).
Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν-κατατάσσουν την τραγωδία “Οιδίπους Τύραννος” ως τραγωδία –υπόδειγμα είναι πολλά. Ωστόσο εκείνα που ξεχωρίζουν είναι τρία: Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί πως οι θεατές στην αρχαία Αθήνα στην παρουσίαση της τραγωδίας γνώριζαν το σχετικό μύθο στις λεπτομέρειές του. Αυτό,όμως, δεν μείωνε το ενδιαφέρον και την αγωνία τους για τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής Σοφοκλής) θα έπλεκε όλα τα συμβάντα της πορείας και της ζωής του Οιδίποδα από το θρίαμβο στην συντριβή.
“Διά αμαρτίαν τινά…”
Βασικό στοιχείο μιας τραγωδίας είναι η πορεία των τραγικών ηρώων από μία θετική κατάσταση σε μία αρνητική ή και το αντίθετο. Από την ευτυχία, δηλαδή, στη δυστυχία. Η πορεία αυτή και η μετάπτωση των ηρώων από τη μία κατάσταση στην άλλη εμφανίζεται ως αποτέλεσμα κάποιου λογικού σφάλματος και υπολογισμών.
Ο Αριστοτέλης αυτήν την αιτία της μετάπτωσης την αποδίδει με τον όρο «διά αμαρτίαν τινά» με την αρχική-ριζική σημασία του όρου (λογικό σφάλμα) και όχι με την ηθική, όπως επικράτησε-χρησιμοποιήθηκε αργότερα. ’Ετσι ο Οιδίποδας ερμηνεύοντας λανθασμένα το χρησμό του μαντείου των Δελφών περιπίπτει και σε άλλα επί μέρους λογικά σφάλματα και τελικά οδηγείται στην αποκάλυψη της αλήθειας που συνιστά και την αιτία της αυτοτύφλωσής του.
Η Περιπέτεια
Ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την πλοκή των τραγωδιών και σηματοδοτεί την αξία τους είναι και το στοιχείο της Περιπέτειας. Σύμφωνα με αυτήν οι πράξεις των ηρώων τούς οδηγούν από τη μία κατάσταση στην άλλη κατά φυσικό τρόπο και λογικά πιθανό και αποδεκτό. Σύμφωνα με τον ορισμό του Αριστοτέλη στην Ποιητική του « Έστι δε περιπέτεια μεν η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή».
Το στοιχείο της Περιπέτειας βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στον “Οιδίποδα Τύραννο”, όπως το επισημαίνει και ο Αριστοτέλης, αφού κάθε πράξη του ήρωα οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκει.Ο Οιδίποδας διακηρύσσει εμφαντικά ότι θα βρει τον ένοχο του λοιμού στη Θήβα και θα τον τιμωρήσει αυστηρά. Ωστόσο αυτή η διακήρυξη-δέσμευση στρέφεται εναντίον του (Η άφιξη του αγγελιοφόρου από την Κόρινθο αντί να φέρει την ευφρόσυνη είδηση στον Οιδίποδα ενισχύει τις υποψίες του για την ταυτότητά του και την ενοχή του).
Τραγική Ειρωνεία
Ως τραγική Ειρωνεία ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία τα πρόσωπα και οι ήρωες μιας τραγωδίας αγνοούν κάποια πράγματα-γεγονότα που γνωρίζουν μόνο τα άλλα πρόσωπα της τραγωδίας και φυσικά οι θεατές ή όχι σπάνια μόνον αυτοί. Έτσι τα λόγια και οι πράξεις τωντραγικών ηρώων λαμβάνουν διαφορετικό περιεχόμενο από αυτούς που γνωρίζουν την αλήθεια. Στην τραγωδία “Οιδίπους Τύραννος” οΟιδίποδας είναι η προσωποποίηση της τραγικής Ειρωνείας. Κι αυτό γιατί ο τραγικός ήρωας αγνοώντας την ταυτότητά του λέγει και πράττει πράγματα που αντίκεινται στην αλήθεια που γνωρίζουν μόνον οι θεατές και κάποια άλλα πρόσωπα της τραγωδίας (Τειρεσίας, βοσκός).
Ο Οιδίποδας στην εισαγωγική του συνομιλία με τον Κρέοντα και στο άκουσμα των τιμωριών που επιτάσσει ο Φοίβος για τον ένοχο του λοιμού στη Θήβα διερωτάται «Ποίον γαρ ανδρός τήνδε μηνύει τύχην;» Σε ένα άλλο σημείο ο Οιδίποδας δεσμεύεται πως θα τιμωρήσει σκληρά τον ένοχο για χάρη και προς το συμφέρον του ίδιου. Η απόλυτη Τραγική Ειρωνεία «Αλλ’ αυτός αυτού τούτ’ αποσκεδώ μύσος»(γιατί θα διώξω αυτό το μίασμα). Σε μια απάντησή του προς το Χορό ο Οιδίποδας δηλώνει πως είναι ξένοςκαι αμέτοχος με το φονικό και το λοιμό« Εγώ ξένος μεν του λόγου τούδ΄ εξερώ, / ξένος δε του πραχθέντος».
Κορυφαία στιγμή για την Τραγική Ειρωνεία είναι και οι κατάρες του Οιδίποδα για τον φονέα του Λάιου και τον υπεύθυνο του λοιμού της Θήβας «κατεύχομαι δε τον δεδρακότ’, είτε τις / εις ων λέληθεν είτε πλειόνων μέτα,/ κακόν κακώς νιν άμορον εκτρίψαι βίον»(Καταριέμαι ο δράστης, είτε είναι ένας και μένει άγνωστος είτε μαζί με περισσοτέρους, αυτός ο κακούργος να ξοφλήσει άθλια τη δυστυχισμένη του ζωή).
Γενικότερα η τραγική ειρωνεία διαχέει όλους του στίχους της τραγωδίας προκαλώντας το ενδιαφέρον των θεατών που παρακολουθούν τη μάταιη πάλη του Οιδίποδα προς τη Μοίρα του και τη βέβαιη συντριβή του.
Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα
Αν είναι κάτι, όμως, που κατατάσσει την τραγωδία “Οιδίπους Τύραννος” στα αριστουργήματα του παγκόσμιου θεάτρου είναι η προσφορά της σε διάφορους κλάδους της επιστήμης και κατεξοχήν στην Ψυχολογία. Ειδικότερα καίρια θεωρείται η συμβολή του Σοφοκλή στην ανάπτυξη από τον Φρόιντ της θεωρίας του για το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα. Ως αφετηριακό σημείο για τον Φρόιντ λειτούργησαν οι παρακάτω στίχοι-λόγια της Ιοκάστης «Συ δ’ ες τα μητρός μη φοβού νυμφεύματα. / πολλοί γαρ ήδη καν ονείρασιν βροτών / μητρί ξυνηυνάσθησαν»(Κι εσύ λοιπόν μη φοβάσαι το γάμο με τη μητέρα σου.Γιατί πολλοί από τους ανθρώπους στα όνειρά τους ήδη κοιμήθηκαν με τη μητέρα τους σε συζυγικό κρεβάτι).
Οι θέσεις αυτές (πράξεις) δεν φόβισαν μόνο τους θεατές κατά τον 5ο αιώνα, αλλά και τον κόσμο ολόκληρο όταν ο Φρόιντ διατύπωσε τη σχετική θεωρία. Σύμφωνα με αυτήν όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από φύλο επιθυμούν ερωτικά τους γονείς τους του αντιθέτου φύλου ή ζηλεύουν τον γονέα του ίδιου φύλου, επειδή ασυνείδητα επιθυμούν την ερωτική αποκλειστικότητα του γονέα του αντίθετου φύλου..
Στο έργο του “Ανάλυση των ονείρων” έγραφε σχετικά ο Φρόιντ: “Ίσως είναι η μοίρα όλων μας να κατευθύνουμε την πρώτη ερωτική μας επιθυμία προς την μητέρα και το πρώτο μίσος ή την πρώτη δολοφονική μας επιθυμία εναντίον του πατέρα. Τα όνειρά μας πείθουν ότι έτσι έχουν τα πράγματα” Οι θέσεις αυτές διατυπώθηκαν (1897) αφού πρώτα ο Φρόιντ παρακολούθησε την τραγωδία “Οιδίπους Τύραννος”. Η λίμπιντο-ερωτική επιθυμία-γάμος του Οιδίποδα προς την μητέρα του Ιοκάστη ερμηνεύτηκε και προβλήθηκε ως το “πυρηνικό σύμπλεγμα” όλων των νευρώσεων.
Για τον Φρόιντ οι σχέσεις της μητέρας με το γιο αποτελούσε ένα προνομιακό επίπεδο-θέμα έρευνας για τις καταπιεσμένες επιθυμίες του ασυνειδήτου. Σχετικά σε ένα άλλο σημείο έγραφε: “Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν από τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως γι αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα μας πείθουν γι αυτό τα όνειρά μας”.
Ε π ι μ ύ θ ι ο ν
Ο Οιδίποδας, ο μακρινός μας πρόγονος, μυθικό ή ιστορικό πρόσωπο, σωτήρας και ένοχος, υβριστής και τραγικός συνάμα είναι ο διαχρονικός άνθρωπος. Ο άνθρωπος που συγκρούεται με τις υπέρτερες δυνάμεις στο όνομα της ελευθερίας. Η δόξα και η συντριβή του Οιδίποδα καταυγάζουν την σκληρή σύγκρουση ανάμεσα στο αίτημα για εσωτερική ελευθερία και στην αναγκαιότητα. Θύμα της σκληρής μοίρας-κατάρας του οίκου των Λαβδακιδών ο Οιδίποδας ενσαρκώνει την προσπάθεια του ανθρώπου αφενός μεν να απελευθερωθεί από τα δεσμά του παρελθόντος, από το πεπρωμένο, από τη μοίρα του και αφετέρου να ορίσει αυτός τους όρους και τους κανόνες της πεπερασμένης του ύπαρξης.
«Ω Ζευ, τι μου δράσαι βεβούλευσαι πέρι;»/ «Ιώ δαίμον, ίν’ εξήλου»
(Δία τι έχεις σχεδιάσει να κάνεις για μένα; / Αχ, μοίρα, που με γκρέμισες).
Ο Σοφοκλής δια στόματος Χορού διακηρύσσει τη μηδαμινότητα του ανθρώπινου είδους. Ο Οιδίποδας για τον ποιητή αποτελεί ένα ηχηρό παράδειγμα για την αβεβαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και για την γρήγορη μετάπτωσή του από την ευτυχία στη δυστυχία.
«Ιώ γενεαί βροτών,/ ως υμάς ίσα και το μηδέν / ζώσας εναριθμώ…
το σον τοι παράδειγμ΄έχων,/ τον σον δαίμονα, ω
τλάμον Οιδίποδα, βροτώνν / ουδέν μακαρίζω»
(Αχ, γενιές των θνητών, πόσο σας λογαριάζω ίσες με το μηδέν!….
Έχοντας βέβαια ως παράδειγμα τη δική σου τύχη,
τη δική σου, δύστυχε Οιδίποδα, τίποτα από τα ανθρώπινα δεν καλοτυχίζω).
Οι αναλογίες της πορείας της ζωής του Οιδίποδα με την πορεία και τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου είναι εμφανείς. Σχετικά με αυτό επισημαίνει ο σκηνοθέτης Σίμος Κακάλας “Πολύ συχνά στο χείλος μιας καταστροφής διαπιστώνουμε ότι το κακό είμαστε οι ίδιοι. Το πρόσωπο του Οιδίποδα είναι η ίδια η ανθρωπότητα στον καθρέφτη. Έχοντας βρει τον υπαίτιο, βρίσκεται στο σημείο να πρέπει επιτακτικά να κάνει μία επιλογή έστω την τελευταία στιγμή, έστω έχοντας ήδη κάνει το μεγαλύτερο σφάλμα”.
Τα πάθη του Οιδίποδα αναγκάζουν τον Σοφοκλή να προβεί σε διαπιστώσεις και προτροπές-συμβουλές που σχετίζονται με τον τρόπο, τα κριτήρια και το χρόνο που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε κάποιον ευτυχισμένο. Ακολουθώντας τη θέση του Σόλωνα «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε» διατυπώνει και ο ίδιος παρόμοιες θέσεις-συμβουλές, όπως:
«Πάντα μη βούλου κρατείν…./ Ώστε θνητόν όντ’ εκείνην την τελευταίαν ιδείν
ημέραν επισκοπούντα μηδέν’ ολβίζειν, πριν αν / τέρμα του βίου περάση μηδέν αλγεινόν παθών»
(Μη θέλεις πάντα να υπερισχύεις σε όλα… Επομένως, πρέπει κάθε άνθρωπος, που περιμένει να δει εκείνη την τελευταία μέρα,
να μην καλοτυχίζει κανένα που είναι θνητός, προτού περάσει αυτός το τέρμα της ζωής, χωρίς να δοκιμάσει καμιά θλίψη).
