«Η εκδίκησή μας
θα είναι το γέλιο των παιδιών μας»
ήταν μία από τις πιο γνωστές του Μπόμπι Σαντς
Ο Ρόμπερτ Τζέραρντ Σαντς -γεννήθηκε στις 9 Μαρτίου 1954- ήταν ο ηγέτης της απεργίας πείνας του 1981 στην οποία φυλακισμένοι μέλη του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (ΙΡΑ) εναντιώθηκαν στην αφαίρεση της ιδιότητας του «πολιτικού κρατουμένου». Κατά τη διάρκεια της απεργίας, εκλέχθηκε βουλευτής στο Βρετανικό Κοινοβούλιο ως υποψήφιος του Αντί Η Μπλοκ, δηλαδή το συνδυασμό των υποστηρικτών των απεργών πείνας. Ο θάνατος του Μπόμπι Σαντς στις 5 Μαΐου 1981, κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας αλλά και των άλλων εννέα απεργών, προκάλεσε ένα μεγάλο κύμα αντιδράσεων σ’ ολόκληρο τον κόσμο αλλά και επαναδραστηριοποίηση του ΙΡΑ.
Είχε προηγηθεί μια σειρά διαμαρτυριών που ξεκίνησε το 1976 με τη «Διαμαρτυρία της Κουβέρτας» κατά τη διάρκεια της οποίας οι φυλακισμένοι αρνούνταν να φορέσουν τη στολή της φυλακής και κάλυπταν τα σώματα τους με κουβέρτες. Το 1978 μετά από μια σειρά επιθέσεων σε φυλακισμένους ώστε να βγουν από τα κελιά τους αυτή η διαμαρτυρία εξελίχθηκε στη «Βρόμικη Διαμαρτυρία», στην οποία οι φυλακισμένοι αρνούνταν να πλυθούν και άλειφαν τους τείχους των κελιών τους με τα περιττώματά τους.
Η απεργία πείνας του 1981 ξεκίνησε την 1 Μαρτίου και εστίασε στα παρακάτω αιτήματα:
- – Το δικαίωμα να μην φορούν τη στολή της φυλακής
- – Το δικαίωμα να μην κάνουν τις αγγαρείες της φυλακής
- – Το δικαίωμα της ελεύθερης επικοινωνίας με άλλους φυλακισμένους,καθώς και το δικαίωμα της οργάνωσης εκπαιδευτικών προγραμμάτων
- – Το δικαίωμα να δέχονται μία επίσκεψη,ένα γράμμα και ένα δέμα κάθε εβδομάδα
- – Πλήρης αποκατάσταση όσων έχασαν κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας
Τις πρώτες 17 μέρες της απεργίας του, ο Μπόμπι Σαντς κρατούσε ένα μυστικό ημερολόγιο στο οποίο έγραφε τις σκέψεις και τις απόψεις του. Γράφει με ένα στυλό ή μολύβι που περνάει από κελί σε κελί πάνω σε χαρτί υγείας ή τσιγαρόχαρτα τα οποία διπλώνει σε μικρά κομμάτια και διακινεί λαθραία μέσα στο σώμα του.
Τα παρακάτω αποσπάσματα, από το ημερολόγιο του Μπόμπι Σαντς, είναι από το βιβλίο «Ημερολόγια της Φυλακής – Μπόμπυ Σαντς» | Εκδόσεις «Καινά Δαιμόνια» σε επιμέλεια – μετάφραση του Χρήστου Γιοβανόπουλου.
Κυριακή, 1 Μάρτη 1981
Στέκομαι στο κατώφλι ενός άλλου, τρεμάμενου κόσμου. Ο Θεός ας ελεήσει την ψυχή μου.
Η καρδιά μου πονάει, γιατί ξέρω ότι έχω ραγίσει την καρδιά της φτωχής μου μητέρας και μια αβάσταχτη αγωνία έχει βρει το σπιτικό μου. Όμως έχω λάβει υπόψιν μου τα υπέρ και τα κατά, και χρησιμοποίησα κάθε μέσο για ν’ αποφύγω αυτό που είναι πλέον αναπόφευκτο, αυτό στο οποίο μας έχουν εξαναγκάσει εμένα και τους συντρόφους μου σε τεσσεράμισι χρόνια απόλυτης απανθρωπιάς.
Είμαι πολιτικός κρατούμενος. Είμαι πολιτικός κρατούμενος επειδή είμαι θύμα ενός μακροχρόνιου πολέμου μεταξύ του καταπιεσμένου Ιρλανδικού λαού και ενός ξένου, καταπιεστικού κι ανεπιθύμητου καθεστώς που αρνείται να αποχωρήσει από τη χώρα μας. […]
Δευτέρα, 2 Μάρτη 1981
[…] Με εξέτασε ο γιατρός και είμαι 64 κιλά. Δεν έχω κανένα πρόβλημα. Ο πάτερ Τζον Μέρφι, ήταν εδώ απόψε. Είχαμε μια σύντομη κουβέντα. Έμαθα ότι η μητέρα μου μίλησε σε μια συγκέντρωση στο Μπέλφαστ χθες και ότι η Μαρκέλλα έκλαψε. Αυτό μου τόνωσε το ηθικό. Δεν ανησυχώ για τον μικρό αριθμό των συμμετεχόντων. […]
Έλαβα διάφορα σημειώματα από την οικογένειά μου και από φίλους. Διάβασα μόνο της μητέρας μου, ήταν αυτό που χρειαζόμουνα. Έχει ξαναβρεί το μαχητικό της πνεύμα. Είμαι χαρούμενος τώρα. […]
Μου ήρθε μια ιδέα για ένα ποίημα, ίσως αύριο προσπαθήσω να το γράψω. […]
Τρίτη, 3 Μάρτη 1981
[…] Εξήντα τρία κιλά σήμερα. Ε, και;
[…] Τοποθέτησαν ένα τραπέζι στο κελί μου σήμερα και τώρα βάζουν το φαγητό μπροστά μου. Ειλικρινά, δε δίνω δεκάρα, ακόμη κι αν το έβαζαν πάνω στα γόνατά μου. Συνεχίζουν ακόμα να με ρωτάνε ανόητες ερωτήσεις όπως: «Ακόμα δεν τρως;»
Δεν κατάφερα να αρχίσω το ποίημά μου σήμερα, αλλά ίσως το κάνω αύριο. Το πρόβλημα είναι ότι τώρα έχω κι άλλες ιδέες. […]
Τετάρτη, 4 Μάρτη 1981
[…] Παρακολουθώ τα νέα και μου προκαλούν μεγάλη αηδία και θυμό τα σχέδια Ρίγκαν-Θάτσερ. Είναι ξεκάθαρο ότι επιδιώκουν να απαντήσουν στο ρωσικό επεκτατισμό με ιμπεριαλιστικό επεκτατισμό για να προστατέψουν, όπως λένε, τα ζωτικά τους συμφέροντα. Αυτό που εννοούν όμως είναι ότι εποφθαλμιούν τον πλούτο άλλων εθνών. Θέλουν να αρπάξουν ό,τι δεν έχουν, και για να το κάνουν αυτό (όπως ίσως αποδειχθεί, δυστυχώς, στο μέλλον), θα δολοφονήσουν καταπιεσμένους λαούς και θα τους αρνηθούν την εθνική τους κυριαρχία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κύριος Χάουι θα υποστηρίξει τη ίδια γραμμή στην Ιρλανδία όταν η Θάτσερ το απαιτήσει.
Παρατήρησα κάτι το σπάνιο σήμερα: Σέρβιραν μαρμελάδα με το τσάι και παρεμπιπτόντως, οι δεσμοφύλακες καρφώνουν τα μάτια τους στο φαγητό. Δείχνουν να το έχουν πιο πολύ ανάγκη απ’ ότι εγώ.
Πέμπτη, 5 Μάρτη 1981
[…] Όντως, ελπίζω. Όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να ελπίζουν και να μην χάνουν το κουράγιο τους ποτέ. Αλλά ελπίζω στον τελικό θρίαμβο του φτωχού μου λαού. Υπάρχει μεγαλύτερη ελπίδα από αυτό; Προσεύχομαι ( Γλείφτης! Και μάλιστα της τελευταίας στιγμής θα πουν κάποιοι.) Αλλά πιστεύω στο Θεό και τολμώ να πω ότι οι δυο μας τα πάμε καλά αυτή την περίοδο. […]
Παρασκευή, 6 Μάρτη 1981
[…] Δε θα μας ποινικοποιήσουν, δε θα μας κλέψουν την αληθινή μας ταυτότητα, δε θα κλέψουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα μας, δε θα μας απολιτικοποιήσουν, δε θα μας μετατρέψουν σε συστημικά, θεσμικά, καθωσπρέπει, νομιμόφρονα ρομπότ. Δεν θα καταφέρουν ποτέ να στιγματίσουν τον απελευθερωτικό μας αγώνα σαν έγκλημα.
Με εκπλήσσει (ακόμα και μετά από τόσα βασανιστήρια) η βρετανική λογική. Ποτέ, εδώ και οχτώ αιώνες, δεν έχουν καταφέρει να σπάσουν το ηθικό έστω κι ενός άντρα που αρνιόταν να λυγίσει. Δεν έχουν πτοήσει, κατακτήσει ή σπάσει το ηθικό του λαού μου κι ούτε ποτέ θα το καταφέρουν. […]
Σάββατο, 7 Μάρτη 1981
[…] Είμαι σίγουρος πλέον πως οι Αρχές σκοπεύουν να εφαρμόσουν αυστηρή απομόνωση σύντομα, γιατί μ’ εμποδίζουν να βλέπω τον δικηγόρο μου. Ελπίζω να κάνω λάθος (για την απομόνωση), αλλά θα δούμε.
Μόνο που θα ήθελα να μείνω με τα παιδιά όσο γίνεται περισσότερο για πολλούς λόγους. Αν με βάλουν στην απομόνωση, απλά θα το αντιμετωπίσω. […]
Κυριακή, 8 Μάρτη 1981
Σε λίγες ώρες θα συμπληρώσω είκοσι εφτά σπουδαία χρόνια ζωής. Παραδόξως, θα είναι αρκετά ευτυχισμένα γενέθλια, ίσως επειδή το πνεύμα μου παραμένει ελεύθερο. Δεν μπορώ να βρω κάποιον άλλο λόγο. […]
Είμαι 60,8 κιλά σήμερα και δεν έχω κανένα ιατρικό πρόβλημα. […]
Διάβασα κάποια άρθρα για τη φύση σε διάφορες εφημερίδες, που πραγματικά μου ζωντάνεψαν τις μνήμες ενός πάλε ποτέ εκκολαπτόμενο ορνιθολόγου. […]
Περιμένω τον κορυδαλλό μιας και είμαστε στο κατώφλι της Άνοιξης. Θυμάμαι με τι χαρά άκουγα εκείνον τον κορυδαλλό όταν ήμουν στο Η-5, και πως χάρηκα όταν είδα ένα ζευγάρι σπίνους που ήρθαν τον Φλεβάρη! Ξαπλωμένος τώρα σ΄αυτό που στην πραγματικότητα είναι το νεκρικό μου κρεβάτι, εξακολουθώ να θέλω να ακούω ακόμα και τα μαύρα κοράκια.
Δευτέρα, 9 Μάρτη 1981
[…] Είναι τα γενέθλιά μου σήμερα και τα παιδιά μου τραγούδησαν όλα μαζί. Ας είναι καλά. Κατάφερα να σηκωθώ μέχρι την πόρτα και να πω δυο λόγια, έστω και πρόχειρα γιατί μου το ζήτησαν. […]
Τα κατάφερα λοιπόν, είκοσι εφτά ολόκληρα χρόνια. Κάτι είναι κι αυτό. Ίσως πεθάνω, αλλά η Δημοκρατία του 1916 δε θα πεθάνει ποτέ. Εμπρός για τη Δημοκρατία και την Ελευθερία του λαού μας.
Τρίτη, 10 Μάρτη 1981
[…] Η γνώμη μου είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν επιθυμούνε να δούνε τους φυλακισμένους αγωνιστές να αναγνωρίζονται σαν πολιτικοί κρατούμενοι ή να κερδίζουν παραχωρήσεις που θα έδειχναν ή που, στην ουσία τους, θα σήμαιναν καθεστώς αναγνώρισης.
Οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολλοί και διάφοροι, προερχόμενοι κυρίως από την επιθυμία τους να δούνε να τελειώνει ο επαναστατικός αγώνας του λαού. […] Αλλά αυτό που παίζεται εδώ δεν είναι το «ανθρωπιστικό» ζήτημα, ούτε αφορά απλά τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Είναι καθαρά πολιτικό ζήτημα και μπορεί να έχει μόνο πολιτική λύση. […]
Επιθυμούμε να μη μας αντιμετωπίζουν σαν τους «συνηθισμένους φυλακισμένους», γιατί δεν είμαστε εγκληματίες. Δεν παραδεχόμαστε κανένα έγκλημα, εκτός κι αν η αγάπη κάποιου για το λαό και την πατρίδα του είναι έγκλημα. […]
Αύριο είναι η ενδέκατη μέρα κι έχω ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μου. Κάποιος θα πρέπει να γράψει ένα ποίημα για τις δοκιμασίες των απεργών πείνας. Θα ήθελα να το κάνω εγώ, αλλά θα μπορούσα να το τελειώσω; […]
Τετάρτη, 11 Μάρτη 1981
[…] Κάθε τόσο μου ‘ρχεται η φυσιολογική επιθυμία να φάω, αλλά η επιθυμία να δω ένα τέλος στα βάσανα των συντρόφων μου και την απελευθέρωση του λαού μου είναι πολύ πιο δυνατή. […]
Ακόμα κι αν δεν υπήρχαν εκατό χιλιάδες άνεργοι στο Βορά, οι πενταροδεκάρες που παίρνουν μεροκάματο είναι ντροπή σε σχέση με τους μισθούς και τα τεράστια κέρδη της προνομιούχας ανώτερης και καπιταλιστικής τάξης που στρογγυλοκάθεται πάνω στις πληγές, στον ιδρώτα και το μόχθο του λαού.
Ισότητα και αδελφοσύνη για όλους δε μπορεί να υπάρξει και δε θα κατακτηθεί ποτέ, όσο αυτά τα παράσιτα κυριαρχούν και εξουσιάζουν τις ζωές του λαού. Δεν υπάρχει ισότητα σε μια κοινωνία που στηρίζεται πάνω σε ένα οικονομικό και πολιτικό βούρκο όπου μόνο οι ισχυρότεροι ζούνε καλά ή επιβιώνουν. Σύγκρινε τις ζωές, τις ανέσεις, τις συνήθειες, τον πλούτο όλων αυτών των πολιτικών απατεώνων (που υποτίθεται νοιάζονται για μας, για το λαό) με τις ζωές των καταπιεσμένων και καταδικασμένων στη φτώχεια.
Σύγκρινε τα σε όποια περίοδο της ιστορίας θέλεις, σύγκρινε τα αύριο, στο μέλλον και θα σου βγάλουν κοροϊδευτικά τη γλώσσα. Όμως, η αιώνια στραβωμάρα μας συνεχίζεται. […]
Πέμπτη, 12 Μάρτη 1981
[…] Άκουσα σήμερα την ανακοίνωση ότι ο Φρανκ Χιουζ, θα ξεκινήσει και αυτός απεργία πείνας την Κυριακή. Τρέφω το μεγαλύτερο σεβασμό, θαυμασμό και εμπιστοσύνη στον Φρανκ και ξέρω ότι δεν είμαι μόνος. Πώς θα μπορούσα ποτέ να είμαι μόνος με συντρόφους σαν αυτούς που βρίσκονται γύρω μου στο Αρμά και έξω από τη φυλακή; […]
Μου ‘ρχονται ιδέες για ποιήματα – μέτρια χωρίς αμφιβολία ποιήματα – για την απεργία πείνας και για τη Μακ Σουίνι και για όλα όσα αυτή η απεργία πείνας έχει ξυπνήσει στην καρδιά και στο μυαλό μου, αλλά η εξάντληση με ροκανίζει σιγά – σιγά. Και ενώ η καρδία μου το θέλει το σώμα μου είναι απρόθυμο. Οπότε αποφάσισα να ρίξω όλες μου τις δυνάμεις και τις σκέψεις μου στην ενίσχυση της αντίστασής μου.
Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Τίποτα άλλο δε φαίνεται να έχει σημασία παρά αυτή η επίμονη συνεχής σκέψη: Ποτέ μην τα παρατάς. Δεν έχει σημασία πόσο άσχημα είναι, πόσο μαύρα, πόσο επώδυνα, πόσο σου ραγίζουν την καρδιά. Ποτέ μην τα παρατάς. Ποτέ μην απογοητεύεσαι. Ποτέ μη χάνεις την ελπίδα σου. Άσε τους μπάσταρδους να γελάνε μαζί σου όσο θέλουν, άσ’ τους να γελάνε χαιρέκακα και να σε σαρκάζουν, άσ ‘τους να συνεχίζουν τον εξευτελισμό, τη βαρβαρότητα, τις στερήσεις, την εκδικητικότητα, τα μικροκαψόνια, άσ’ τους τώρα να γελάνε γιατί όλα αυτά δεν έχουν πια σημασία και δεν αξίζουν απάντησης. […]
Παρασκευή, 13 Μάρτη 1981
[…] Με ξύπνησαν τα σπουργίτια σήμερα το πρωί και το μόνο που σκεφτόμουν ήταν: Άλλη μια μέρα ξεκινάει, Μπόμπυ – και μου θύμισε ένα τραγούδι που έγραψα πολύ καιρό πριν. Αυτό είναι λοιπόν:
Ξύπνησα σήμερα το πρωί όταν ο δεσμοφύλακας ήρθε,
Βρόντηξε την πόρτα μου χωρίς μιλιά να βγάλει,
Το βλέμμα μου στον τοίχο καρφώθηκε, σκέφτηκα ότι ήμουν νεκρός,
Μοιάζει σαν αυτή η κόλαση τέλος να μη γνωρίζει ποτέ.
Η πόρτα άνοιξε κι έκλεισε βίαια,
Αλλά δεν είχε καμία σημασία, είχαμε ήδη ξυπνήσει,
Άκουσα κάποιο πουλί να κελαηδά, μα μέρα δεν είδα να χαράζει,
Ίσως ήμουνα βαθιά στη γη.
Πού είναι οι σκέψεις μου των ημερών που φύγαν,
Και πού είναι η ζωή που κάποτε νόμιζα είχα στον κόσμο;
Το κλάμα μου δεν ακούγεται και τα δάκρυά μου αθέατα κυλάνε,
Όμως, σαν έρθει ο καιρός μας,
Θα είναι ακριβό το τίμημα που θα πληρώσουν.
Το τραγουδώ στη μελωδία του Siun Ni Dhuibhir.
Τα πουλιά κελαηδούσαν σήμερα. Κάποιο από τα παιδιά, τους πέταξε ψωμί από το παράθυρο. Τουλάχιστον κάποιος έτρωγε! […]
Λοιπόν, πρέπει να σας αφήσω, γιατί αν συνεχίσω να γράφω για πουλιά, τα δάκρυά μου θα αρχίσουν να τρέχουν και οι σκέψεις μου να γυρνάνε στις μέρες της νιότης μου.
Τι ωραία χρόνια… Περάσανε για πάντα πια. Αλλά τα ευχαριστήθηκα. Τα έχω στην καρδιά μου – καληνύχτα, λοιπόν.
Σάββατο, 14 Μάρτη 1981
Άλλη μια ήσυχη λίγο βαρετή μέρα. Το βάρος μου είναι 58,25 κιλά και δεν έχω επιπλοκές στην υγεία μου. Διάβασα τις εφημερίδες, ήταν γεμάτες σκουπίδια. […]
Τελειώνοντας, έχω παρατηρήσει ότι οι δεσμοφύλακες βροντάνε τις πόρτες σήμερα όταν τις κλείνουν, ειδικά τη δική μου. Ίσως αυτό είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της ψυχολογίας αυτών των ανθρώπων, πάντα εκδικητικοί, πάντα γεμάτοι μίσος. Χαίρομαι που μπορώ να πω ότι δεν είμαι σαν αυτούς. […]
Κυριακή, 15 Μάρτη 1981
Άρχισε και ο Φρανκ απεργία πείνας μαζί μου. Χάρηκα που είδα τα παιδιά στη λειτουργία σήμερα. Λειτούργησε ο πάτερ Τόνερ. […]
Έχω επισκεπτήριο αύριο και θα μου κάνει καλό που θα δω την οικογένειά μου. Ανυπομονώ επίσης να περπατήσω στον καθαρό αέρα. Θα με κουράσει βέβαια, αλλά ελπίζω ο καιρός να ‘ναι καλός. Πρέπει να σας αφήσω.
Δευτέρα, 16 Μάρτη 1981
Το επισκεπτήριο με τη μητέρα μου, τον πατέρα μου και τη Μαρκέλλα σήμερα ήταν υπέροχο. Υπέροχο, αν αναλογιστείς τις συνθήκες και την έντονη δοκιμασία που σίγουρα περνάνε. Όπως το περίμενα, έγινα στόχος πολλών «λεκτικών πυρών» από τους δεσμοφύλακες, όταν πήγαινα και όταν γύριζα από το επισκεπτήριο. Η διεστραμμένη αίσθηση του χιούμορ τους ήταν φανερή στους παιδιάστικους χλευασμούς τους κτλ. […]
Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος δεσμοφύλακας εδώ που το ‘χει πάρει πάνω του να με βασανίζει όσο μπορεί και με έναν πολύ εκδικητικό και παιδιάστικο τρόπο. Δε με ανησυχεί η ταλαιπωρία, αλλά η συμπεριφορά του που και που με αναστατώνει. Είναι άλλο πράγμα το να βασανίζει κανείς και εντελώς διαφορετικό το να το απολαμβάνει κιόλας, και αυτός είναι ένας τέτοιος τύπος. […]
Τρίτη, 17 Μάρτη 1981
[…] Το βάρος μου είναι 57,70 κιλά. Δεν είχα προβλήματα. Κάποιος «ανώτερος» με επισκέφτηκε σήμερα και ήταν αγενέστατος. «Βλέπω διαβάζεις μικρό βιβλίο. Ευτυχώς που δεν είναι μεγάλο γιατί δε θα το τελείωνες», μου είπε.
Τέτοιοι άνθρωποι είναι. Καταραμένοι να ‘ναι! Δε δίνω δεκάρα.
Ήταν μια δύσκολη μέρα.
Σκεφτόμουν σήμερα για την απεργία πείνας. Ο κόσμος λέει πολλά για το σώμα, αλλά μην πιστεύεις όσα λέγονται. Θεωρώ ότι γίνεται όντως κάποιου είδους πάλη. Αρχικά το σώμα δε δέχεται την έλλειψη τροφής και υποφέρει από το δέλεαρ του φαγητού κι από διάφορα άλλα που το κατατρώνε συνεχώς. Σίγουρα το σώμα θα αντιδράσει, αλλά τελικά τα πάντα επιστρέφουν στον κυρίαρχο παράγοντα που είναι το μυαλό. Αυτό που είναι σημαντικό είναι το μυαλό.
Αλλά που βρίσκει κανείς την κατάλληλη ψυχολογία; Ίσως στον πόθο για ελευθερία. Ούτε το ότι προέρχεται από εκεί όμως είναι σίγουρο.
Αν δεν μπορέσουν να καταστρέψουν τον πόθο σου για ελευθερία, δεν μπορούν να σε λυγίσουν. Και δε θα με λυγίσουν γιατί ο πόθος για τη λευτεριά και η ελευθερία του Ιρλανδικού λαού βρίσκονται βαθιά μες στην καρδιά μου. Θα ‘ρθει η μέρα εκείνη που όλος ο ιρλανδικός λαός θα εκδηλώσει τον πόθο του για λευτεριά.
Είναι τότε που θα δούμε το φεγγάρι να ανατέλλει.
Ο Μπόμπι Σαντς πέθανε στις 5 Μαΐου 1981 μετά από 66 ημέρες απεργίας πείνας. Στην κηδεία του στις 7 Μαΐου συνοδεύτηκε από ένα πλήθος πάνω από 100.000 ανθρώπων ενώ οι πίπιζες έπαιζαν τη μελωδία του τραγουδιού “The H-Block song”
