.
Ηλίας Γιαννακόπουλος
Ο Καβάφης στο προεδρικό Μέγαρο
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (κ. Τασούλας)
και οι «Στοχαστικές Προσαρμογές» του
Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης
Και να που την επικαιρότητα της παράδοσης και παραλαβής του προεδρικού αξιώματος (Σακελλαροπούλου > Τασούλας) δεν την μονοπώλησαν ούτε τα πολιτικά χαρακτηριστικά του γεγονότος, ούτε οι ενδυματολογικές επιλογές των δύο προέδρων(πρώην και νυν), ούτε φυσικά οι απουσίες από τη βουλή κάποιων κομμάτων, αλλά ένας στίχος του Καβάφη, που δεν είναι και ο πιο γνωστός στους πολλούς, όπως ο “κι αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που χάνεις…” (που θα ταίριαζε για την περίπτωση ) ή που δεν λειτουργεί και ως σύνθημα.
Ο στίχος αυτός χρειάζεται και το αναγκαίο γλωσσικό, νοηματικό και επικοινωνιακό πλαίσιο για να ενταχθεί, να ερμηνευτεί και να αποδώσει τα σημαινόμενα και να μην μείνει μόνο στο χώρο του σημαίνοντος, για να θυμηθούμε και λίγο τον Φερντινάντ ντε Σωσσύρ, τον εισηγητή του γλωσσικού σημείου. “Με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών”.
Δεν ξέρω εκείνη τη στιγμή πόσοι από τους παρόντες τον γνώριζαν ή τον κατανόησαν, αν και ο στίχος ήταν ενταγμένος σωστά στο γλωσσικό και νοηματικό πλαίσιο της ομιλίας του κ. Τασούλα. Άψογα δεμένος με το υπόλοιπο κείμενο και απόλυτα σαφής ως προς το μήνυμα που ήθελε να στείλει ο νέος πρόεδρος της Δημοκρατίας. “Ο στίβος όμως είναι πλέον άλλος. Γεωπολιτικές παραδοχές παγκόσμιας σημασίας που ισχύουν από το 1945, μετά τη λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου, δείχνουν να αμφισβητούνται ριζικά. Και η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα δεν απαιτεί μόνο επινοητικότητα διπλωματική, αυτό που λέει ο ποιητής την “ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών”, ενδυνάμωσής μας αλλά και επιτάχυνση της πορείας”(Τασούλας.)
Και όλα αυτά ειπώθηκαν όχι σε μία ημερίδα με θέμα ” Η Ελλάδα στα νέα διεθνή δεδομένα”, αλλά σε μία απλή διαδικασία παράδοσης και παραλαβής. Έχει κι αυτό τη σημασία του. Κι αυτό γιατί σε μία επικοινωνία δεν πρωταγωνιστούν μόνον ο πομπός και ο δέκτης-ες, αλλά και το μήνυμα πρωτίστως και πιο πολύ το ένδυμα με το οποίο θα το ντύσεις-εκφέρεις (εικόνα, λέξη, εξωγλωσσικό στοιχείο…).
Κάπως έτσι, λοιπόν, στην επίσημη πρώτη του νέου μας Προέδρου ήταν αρκετός ένας στίχος να σπάσει το αυστηρό πρωτόκολλο και να κατευθύνει κι αλλού τη σκέψη των παρευρισκομένων. Όχι πως δεν το περίμεναν κάποιοι, αφού ο κ. Τασούλας συχνά και στο παρελθόν συνήθιζε να διανθίζει το λόγο του με αναφορές σε στίχους ποιητών (Παλαμάς, Καρυωτάκης…). Ο Καβάφης, όμως, είναι ο αγαπημένος του ποιητής και επηρεάζει κατά πολύ και την πολιτική του σκέψη, σύμφωνα με αυτούς που τον γνωρίζουν καλά. Ποίηση, λοιπόν, και Πολιτική ξανασυναντιέται στο πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας μας εκπέμποντας την προσδοκία πως ίσως αλλάξει κάτι στην άσκηση της εξουσίας και δοθεί καινούριο χρώμα μακριά από το τυπικό πρωτόκολλο και τη δεσποτεία των “κειμένων διατάξεων”.
Μερικοί, βέβαια, στο άκουσμα του καβαφικού στίχου προχώρησαν πιο πολύ φτάνοντας μέχρι και την “Πολιτεία” του Πλάτωνα, όπου τίθεται το μεγάλο ερώτημα, εδώ και αιώνες τώρα, για τον τρόπο με τον οποίο θα διοικούνται καλύτερα οι πόλεις και τα κράτη με στόχο την ευδαιμονία των πολιτών. Ἐὰν μή, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἢ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ἐν [473d] ταῖς πόλεσιν ἢ οἱ βασιλῆς τε νῦν λεγόμενοι καὶ δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε καὶ ἱκανῶς, καὶ τοῦτο εἰς ταὐτὸν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτικὴ καὶ φιλοσοφία, τῶν δὲ νῦν πορευομένων χωρὶς ἐφ᾽ ἑκάτερον αἱ πολλαὶ φύσεις ἐξ ἀνάγκης ἀποκλεισθῶσιν, οὐκ ἔστι κακῶν παῦλα, ὦ φίλε Γλαύκων, ταῖς πόλεσι, δοκῶ δ᾽ οὐδὲ τῷ ἀνθρωπίνῳ γένει, [473e] οὐδὲ αὕτη ἡ πολιτεία μή ποτε πρότερον φυῇ τε εἰς τὸ δυνατὸν καὶ φῶς ἡλίου ἴδῃ, ἣν νῦν λόγῳ διεληλύθαμεν. ἀλλὰ τοῦτό ἐστιν ὃ ἐμοὶ πάλαι ὄκνον ἐντίθησι λέγειν, ὁρῶντι ὡς πολὺ παρὰ δόξαν ῥηθήσεται· χαλεπὸν γὰρ ἰδεῖν ὅτι οὐκ ἂν ἄλλη τις εὐδαιμονήσειεν οὔτε ἰδίᾳ οὔτε δημοσίᾳ» (Πλάτων Πολιτεία, Βιβλίον Ε). [Εάν δεν συμβούν τα εξής δύο πράγματα: Ή να βασιλεύσουν οι Φιλόσοφοι στις πόλεις ή να φιλοσοφήσουν οι τωρινοί λεγόμενοι Βασιλείς και κυβερνήτες με τρόπο γνήσιο και ικανό, και να συμπέσουν στο ίδιο πρόσωπο η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία. Κι αν δεν αποκλεισθούν εξ ανάγκης οι πολλές ανθρώπινες φύσεις που τώρα πορεύονται χωριστά τον έναν από τον άλλο δρόμο, δεν υπάρχει περίπτωση να σταματήσουν τα κακά στις Πολιτείες, νομίζω δε ότι ούτε και στο ανθρώπινο γένος στο σύνολό του].
Να, λοιπόν, πως ενεργοποιούνται οι σχετικοί συνειρμοί. Γιατί, δηλαδή, να προτείνεται ως λύση για την ευδαιμονία των πολιτών μόνον το “Φιλοσοφείν” της Εξουσίας και όχι και το “Ποιείν” (Ποίηση); Εν τω μεταξύ σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αναλύουν και ερμηνεύουν το περιεχόμενο του καβαφικού στίχου “Με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών”.
Είναι κι αυτό ένα κέρδος όχι μόνον για την Ποίηση αλλά και για την Πολιτική. Κι ας λένε κάποιοι πως σήμερα: “Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες! Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα” (Tίτος Πατρίκιος) Ο Ελύτης, όμως, είναι πιο κοντά στην αλήθεια της δύναμης της Ποίησης, όταν τονίζει πως: «Θεωρώ πως η ποίηση δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Αλλά μπορεί να αλλάξει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, που φτιάχνουν τον κόσμο. Επομένως, έμμεσα είναι δυνατόν η ποίηση να επηρεάσει τον κόσμο για μια θετική αλλαγή». Επειδή, όμως, στην ατμόσφαιρα αιωρείται ακόμη μετέωρο το περιεχόμενο του καβαφικού στίχου που χρησιμοποίησε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, καλό θα είναι να δοθεί μία, έστω, υποτυπώδης, ερμηνεία του:
Κ. Καβάφης «Στα 200 π.Χ.»
Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς∙
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς∙ οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τις εκτεταμένες επικράτειες,
Με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.
Οι Στοχαστικές Προσαρμογές
Η πληθυσμιακή ετερογένεια-και όχι μόνον-των ελληνιστικών βασιλείων ανέδειξε το μεγάλο βαθμό προσαρμοστικότητας του ελληνικού στοιχείου – σε όλες τις εκφάνσεις του – στα νέα δεδομένα που προέκυψαν από την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στο χώρο της Ανατολής. Ειδικότερα τονίζει τη δυναμική του ελληνικού πνεύματος που κατόρθωσε να διαδώσει τα υγιή στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού χωρίς να παραβλέπει και τα δημιουργικά στοιχεία του ιθαγενούς στοιχείου (πολιτισμός της ανατολής) μέσα από την πρόσμειξη των διαφορετικών στοιχείων (γλωσσικών, θρησκευτικών…). Έτσι με οδηγό τον θρησκευτικό συγκρητισμό δημιουργήθηκε για την εποχή εκείνη και στο χώρο της ανατολής, αυτό που σήμερα ονομάζουμε “πολυπολιτισμική κοινωνία”.
Η ευελιξία του ελληνικού στοιχείου το βοήθησε να προβεί με αποτελεσματικό τρόπο στις αναγκαίες “στοχαστικές προσαρμογές” και να πετύχει τη σύνθεση των διαφορετικών στοιχείων. Αποτέλεσμα αυτών των προσαρμογών η ανάδυση και ανάδειξη ενός “καινούριου κόσμου” που διακρίνεται για την ποικιλότητα των στοιχείων του και την ειρηνική συνύπαρξή τους. Μία σύνθεση αλλότριων στοιχείων που συνυπάρχουν με έναν υγιή και δημιουργικό τρόπο υπακούοντας στο διαχρονικό Εγελιανό σχήμα και συμπαντικό νόμο της διαλεκτικής: Θέση > Αντίθεση > Σύνθεση.
Το επίτευγμα-καύχημα αυτό του ελληνιστικού κόσμου μπορεί να προβληθεί και ως πρόταση για τις σύγχρονες κοινωνίες. Κοινωνίες που κάτω από το βάρος των νέων αναγκαιοτήτων, που επιβάλλουν οι σύγχρονες συνθήκες ( οικονομικές, κοινωνικές…), καθίστανται ανοιχτές και ανεκτικές. Ο ασύνορος κόσμος προϋποθέτει και επιβάλλει τη δημιουργική σύνθεση των διαφόρων ιδιαιτεροτήτων (γλωσσικών, πολιτιστικών, θρησκευτικών…) που ενυπάρχουν σε κάθε εθνική ή φυλετική κοινότητα. Αυτό συνιστά ένα δύσκολο εγχείρημα γιατί προϋποθέτει την πνευματική και κοινωνική ανεκτικότητα μπροστά στο όραμα μιας κοινωνίας όπου το διαφορετικό θα αντιμετωπίζεται ως μία πρόκληση κατανόησης και συνεργασίας και όχι ως κάτι επικίνδυνο για την “καθαρότητά” μας (εθνική, φυλετική…).
Η ποικιλομορφία, ο σεβασμός στο διαφορετικό και η σύνθεση των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων αποτελούν “κατηγορική προσταγή” για την επιβίωση του σύγχρονου κόσμου.
*Και μη σπεύσει κάποιος αναγνώστης να θεωρήσει το παρόν άρθρο μου ως μία αναίτια και βιαστική “αγιογράφηση” του νεοεκλεγέντος Προέδρου, γιατί και ο ίδιος δεν θα επιθυμούσε κάτι τέτοιο. Κι αυτό γιατί σε κάποιο άλλο λόγο του, επικαλούμενος και πάλι στίχο του Καβάφη, είπε αυτοσαρκαζόμενος: ‘’Έζησα τον έπαινο του δήμου και των Σοφιστών, Τα δύσκολα και τα ανεκτίμητα εύγε…” (“Σατραπεία”). Ένας Ύμνος στη Δύναμη της Ποίησης είναι…
Πηγή: Blog «ΙΔΕΟπολις», Ηλία Γιαννακόπουλου
————————————————————
Τα άρθρα που δημοσιεύουμε στη στήλη αυτή
εκφράζουν τους συντάκτες τους,
χωρίς να συμπίπτουν απαραίτητα με τις απόψεις μας
