Δράσεις προαγωγής υγείας στην κοινότητα
Καλές πρακτικές του Δήμου Ξηρομέρου
- της Μαρίας Σακουφάκη*
Ο Πλάτων έλεγε «ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ευχάριστο από το να είσαι καλά, αλλά πριν να αρρωστήσεις δεν έχεις παρατηρήσει ότι αυτό ήταν το πιο ευχάριστο πράγμα» (Buissonnet-Verger, 1997, p.4).
Σύμφωνα με τους ορισμούς που δόθηκαν κυριάρχησαν δύο σημαντικές αντιλήψεις για την υγεία και την ασθένεια. Η πρώτη αντιλαμβάνεται την ασθένεια μέσα στο σώμα και η δεύτερη κατανοεί την υγεία και την ασθένεια ως τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του, στην οποία επεμβαίνουν ο ανθρώπινος παράγοντας, οι οικολογικές, οι οικονομικές και οι κοινωνικές συνθήκες.
Η υγεία δεν είναι σημαντική μόνο για την ευημερία των ατόμων και της κοινωνίας, είναι και απαραίτητη προϋπόθεση για την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη ενός κοινωνικού συνόλου και, ευρύτερα, ενός λαού.
Στις μέρες μας όλο και περισσότερο αντιλαμβανόμαστε ότι επικρατεί μια νέα αντίληψη για την υγεία και ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η έννοια της προαγωγής υγείας. Η υγεία, ως μια κατάσταση τέλειας ή δυναμικής ισορροπίας μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών δυνάμεων, αποτελεί βασική ιδέα στην προαγωγή υγείας, δεδομένου ότι οι καθοριστικοί παράγοντες υγείας που ενεργούν ως εξωτερικές δυνάμεις συνιστούν έναν από τους κύριους τομείς παρεμβάσεων της προαγωγής υγείας (Tountas, 2009).
Οι καταβολές της προαγωγής υγείας τοποθετούνται στο 19ο αιώνα όταν η εμφάνιση των επιδημιών πίεζε για μία μεταρρύθμιση (ανασυγκρότηση) της υγείας στις βιομηχανικές πόλεις (Naidoo J. – Wills J., 2000, p. 72).
Τον Ιανουάριο του 1984 ένα νέο πρόγραμμα προαγωγής υγείας καθιερώθηκε από το γραφείο του Π.Ο.Υ της Ευρώπης. Ήταν το πρώτο πρόγραμμα αυτού του είδους και η ανάπτυξή του είχε την ισχυρή υποστήριξη των κρατών μελών.
Ο σχεδιασμός του ξεκίνησε το Νοέμβριο του 1981 και τον Ιούλιο του 1984 οι συμμετέχοντες συναντήθηκαν σε ομάδες εργασίας και συζήτησαν «τις έννοιες και τις αρχές της προαγωγής υγείας». Γενικά η προαγωγή υγείας έρχεται να αντιπροσωπεύσει μια ενοποιημένη (unifying) έννοια για εκείνους οι οποίοι αναγνωρίζουν ότι υπάρχει ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος και οι συνθήκες ζωής προκειμένου να προωθηθεί η υγεία. Η σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και του περιβάλλοντός τους, συνιστούσε τη βάση για μια κοινωνικό-οικολογική προσέγγιση της υγείας την οποία και ακολούθησαν οι σχετικές ομάδες εργασίας.
Ωστόσο, ως αφετηρία για οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με την προαγωγή υγείας θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει το χάρτη της Ottawa, ο οποίος το 1986 καθόρισε την έννοια της προαγωγής υγείας (WΗΟ, 1986)ως τη «διαδικασία που δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αυξήσουν τον έλεγχο πάνω τους και να βελτιώσουν την υγεία τους».
Επομένως η προαγωγή υγείας είναι μια φιλοσοφία και οι στρατηγικές δράσεις της, συνιστούν μια σειρά μέτρων για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων και των κοινοτήτων, όπου ο καθένας καλείται να συμμετάσχει εκεί ως ενεργό μέλος. Όλοι οι τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας είναι υπεύθυνοι και υπόλογοι διαμέσου των επιπτώσεών τους στην υγεία (Harvey, n.d. Universitédu Québec).
Σε επίπεδο υλοποίησης, η προαγωγή υγείας στην κοινότητα εφαρμόζεται σύμφωνα με το παραπάνω θεωρητικό πλαίσιο, τους κανόνες που έχουν θεσπιστεί από τις στρατηγικές των πολιτικών υγείας αλλά κυρίως με τις υπάρχουσες ανάγκες που αναδεικνύονται στον συγκεκριμένο χώρο.
Η τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και οι Δήμοι έχοντας την μοναδικότητα ότι μέσα από τις δομές τους φτάνουν και αγκαλιάζουν και τον τελευταίο γεωγραφικά πολίτη υλοποιούν πιο άμεσα και στοχευόμενα προγράμματα και δράσεις προαγωγής υγείας πετυχαίνοντας έτσι και την ολιστική αντιμετώπιση της υγείας αλλά και την προάσπιση της δημόσιας υγείας.
Η εμβάθυνση αυτή και η συμμετοχή όλων των φορέων που ζουν και δραστηριοποιούνται εντός μιας περιοχής με σκοπό την βελτίωση της ζωής και της υγείας των κατοίκων και οικονομικά και κοινωνικά, μέσω μιας συνεχούς διαδικασίας, μπορεί να προσεγγίσει εν μέρει την έννοια της «τοπικής ανάπτυξης». Αρκετά είναι τα κεντρικά χαρακτηριστικά που δίνονται για το όσο το δυνατόν καλύτερο προσδιορισμό του όρου, ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου δημιουργούνται νέες τάσεις και νέα χαρακτηριστικά.
Στις νέες αυτές τάσεις, εμφανίζεται και ο όρος «καλές πρακτικές» για την τοπική ανάπτυξη σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων.
Δεν υπάρχει ένας σαφής ορισμός για τις καλές πρακτικές αλλά σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κεντρικό Ταμείο «…ο όρος καλή πρακτική συχνά χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αποτελεσματική πρακτική, αυτή που υπόσχεται θετικά αποτελέσματα και μπορεί να υιοθετηθεί κι από άλλους ενδιαφερόμενους» . Με κάποια κύρια χαρακτηριστικά όπως: Την καινοτομία, την αποτελεσματικότητα, την βιωσιμότητα, την εύκολη αναπαραγωγή και την δυνατότητα μεταφοράς.
Η τοπική αυτοδιοίκηση ως η εγγύτερη προς τον πολίτη βαθμίδα διοίκησης και ως φορέας που στοχεύει στην τοπική ανάπτυξη, κρίνεται απαραίτητο να ενστερνιστεί και να υιοθετήσει την χρήση καλών πρακτικών, γεγονός που αποδεικνύεται από τις συντονισμένες προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω της ευρωπαϊκής επιτροπής των περιφερειών και των δράσεων αυτής.
Στην ελληνική πραγματικότητα, τα τελευταία χρόνια γίνονται αρκετά βήματα για την εφαρμογή καλών πρακτικών. Αυτό έχει να κάνει εν μέρει και λόγω της οικονομικής κρίσης που οδήγησε τα στελέχη των Δήμων να αναζητούν συνεχώς τρόπους βελτίωσης της ζωής των κατοίκων.
Επιπλέον, τόσο μέσω της προσπάθειας του «Κλεισθένη», όσο και μέσω της αποτελεσματικής εφαρμογής χρήσιμων προγραμμάτων, έγινε πασιφανές πως μέσω των καλών πρακτικών μπορεί να επιτευχθεί ουσιαστική και Βιώσιμη Τοπική ανάπτυξη.
Ο Δήμος Ξηρομέρου αν και μικρός και υποστελεχωμένος, εστίασε ιδιαιτέρως την κρίσιμη περίοδο της πανδημίας στην “αναζήτηση “καλών πρακτικών προκειμένου να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις που διαμορφώνονταν.
Συγκεκριμένα:
Επεδίωξε συνεργασίες με επιστημονικούς φορείς, επιστημονικές εταιρείες, δημόσιους οργανισμούς προκειμένου να δημιουργήσει μια επιστημονική εθελοντική ομάδα, η οποία μέσα από διαδικτυακές συναντήσεις θα ενημέρωνε, θα ευαισθητοποιούσε, θα εκπαίδευε τους πολίτες γύρω από τα κρίσιμα ζητήματα ελέγχου και διαχείρισης της πανδημίας, αλλά και της εγκυρότερης ενημέρωσης για τα θέματα του εμβολιασμού κατά της covid-19.
Η επέκταση της χρήσης της τεχνολογίας σε θέματα που αφορούσαν την πανδημία, ήταν μία καλή πρακτική που λειτούργησε θετικά για τον Δήμο μας, τόσο σε σχέση με την ενημέρωση και την επικοινωνία, όσο και με την επέκταση του ψηφιακού μετασχηματισμού.
Οι ψηφιακές υποδομές του Δήμου μας και οι γνώσεις και δεξιότητες του προσωπικού, αξιοποιήθηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό.
Καθιερώθηκε στη συνείδηση του δημότη μας, η χρησιμότητα και η ευκολία της εξ αποστάσεως παροχής ενημέρωσης και της χρήσης υπηρεσιών υγείας. Πετύχαμε εξοικείωση μεγαλύτερου ποσοστού δημοτών μας με τη χρήση νέων τεχνολογιών, ιδίως μεγαλύτερων ηλικιακά γενεών.
Αξιοποιήσαμε τις δυνατότητες συνεργασίας με επιστημονικούς φορείς και θέσαμε τα θεμέλια για μια σειρά αντίστοιχων συνεργασιών στο μέλλον, καθώς οι εκστρατείες ελέγχου πρόληψης και ενημέρωσης εκτιμήθηκαν από τους δημότες μας και απέσπασαν θετικές κρίσεις και σχόλια.
Μετά από αυτή την αποδοχή και έχοντας ως κίνητρο την ενθουσιώδη αποδοχή των συμπολιτών μας προχωρήσαμε σε μια νέα συνεργασία με την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία για την πρόληψη και την ενημέρωση του καρκίνου του μαστού.
Η καλή πρακτική μας αυτή την φορά συνιστούσε ημερίδα ενημέρωσης και αυτοεξέτασης για τον καρκίνο του μαστού, σε συνδυασμό με κλινικό ιατρείο αυτοεξέτασης, συνταγογράφηση προληπτικών εξετάσεων, αλλά και παραπομπή σε δομές υγείας για περαιτέρω διερεύνηση στην εντόπιση παθολογικών καταστάσεων.
Έχοντας αποκτήσει την εμπειρία της διασύνδεσης των υπηρεσιών προχώρησε σε μια καινοτόμο δράση:
Συνδυάζοντας το εκπαιδευτικό πλαίσιο των ΚΔΑΠ και την φιλοσοφία της Αγωγής Υγείας, προβήκαμε στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση ενός προγράμματος αγωγής υγείας με θέμα τα εμβόλια και στόχο το γράψιμο ενός παραμυθιού – ιστορίας (όπως απορρέει από την βιωματική μέθοδο προσέγγισης). Η έναρξη δόθηκε όταν ανακοινώθηκε από το Ελληνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων, η συνέχιση της Πανελλήνιας Εκστρατείας για τα Εμβόλια & Αντιβιοτικά.
Η συνεργασία αυτή πραγματοποιήθηκε επιτυχώς και εκδόθηκε το παραμύθι με τίτλο: “ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΔΑΠΟΥΠΟΛΗ: Ανοσοήρωες εναντίον Μικροβλαβερούληδων”.
Η καινοτομία στην παραπάνω δράση ήταν στην διασύνδεση των υπηρεσιών και των φορέων, των παιδιών, του συγγραφέα, στην χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας αλλά και στην διάχυση του αποτελέσματος στην κοινότητα το οποίο επετεύχθη μέσα από τις γνώσεις και τις δραστηριότητες που απέκτησαν τα παιδιά και τις μετέδωσαν στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τους.
Επιπλέον η διάχυση του αποτελέσματος ενίσχυσε το μήνυμα της χρησιμότητας των εμβολίων, και σφυρηλάτησε την εμπιστοσύνη των πολιτών /δημοτών όσον αφορά την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών και δομών του Δήμου.
Ως καλή πρακτική θα μπορούσε να δοθεί στους Δήμους και να συμπληρωθεί από τα άλλα παιδιά των ΚΔΑΠ.
- Να δοθεί στα σχολεία δια μέσου του ΕΔΔΥΠΥΥ.
- Να γίνει αφηγηματικό για παιδιά με προβλήματα όρασης.
- Να γίνει ποιό βιωματικό π.χ. κάνε την δική σου πόλη.
- Να μεταφραστεί αγγλικά, γαλλικά από τα παιδιά των φροντιστηρίων.
- Επιπλέον να αποτελέσει την αρχή για μια ουσιαστικότερη συνεργασία με τις δομές εκπαίδευσης του Δήμου.
- Συνέχιση μέσα από άλλες θεματικές ενότητες π.χ. η αξία της διατροφής στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού.
- Διάχυση του εκπαιδευτικού έργου των ΚΔΑΠ στην τοπική κοινότητα.
- Η δημιουργία κινήτρων για συνεργασίες στο Δήμο αλλά και διαδημοτικές συνεργασίες.
Η διασύνδεση των υπηρεσιών και οι συνεργασίες μεταξύ των φορέων επέφεραν μια ακόμη εποικοδομητική δράση με κοινωνικό όφελος.
Η συμμετοχή των παιδιών των ΚΔΑΠ ήταν καθοριστική στις εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης για τους δότες μυελού των Οστών για το Σύλλογο ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ.
Τα παιδιά, με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών τους, πραγματοποίησαν περιπάτους μέσα στα χωριά και στις πλατείες του δήμου με σύνθημα Δώσε Ελπίδα – Δώσε Ζωή.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την διάδοση του μηνύματος και όταν έγιναν οι εκδηλώσεις οι προσέλευση των πολιτών/δοτών ήταν μεγάλη.
Η καινοτομία και στην συγκεκριμένη περίπτωση ήταν η διάχυση του αποτελέσματος στην κοινότητα με πρεσβευτές τα παιδιά των ΚΔΑΠ.
Έχουμε ενίσχυση της κοινωνικής/εθελοντικής συνοχής αλλά μεταδίδουμε στους αυριανούς πολίτες (στα σημερινά παιδιά)το αίσθημα του ανθρωπισμού της αλληλεγγύης της συλλογικότητας.
Οι παραπάνω ενέργειες έχουν λειτουργήσει θετικά για το Δήμο Ξηρομέρου και ιδιαιτέρως το πρόγραμμα αγωγής υγείας και το παραμύθι συνεχίζει να αξιολογείται και να αποσπά θετικές κριτικές είτε ως βιβλίο είτε ως δράση.
Το σημαντικότερο όμως κίνητρο για εμάς είναι η βράβευση των καλών πρακτικών μας από τα Βραβεία Best City Awards 23 στην κατηγορία Δράσεις προάσπισης της κοινοτικής υγείας και η διάχυση του αποτελέσματος των καλών πρακτικών μας στους Δήμους μέσα από αυτό το θεσμό.
Όλες αυτές οι συνεργασίες και οι συνέργειες που είχαν έντονο κοινωνικό αποτύπωμα, αποτελούν καλές πρακτικές και αναδεικνύουν επιπλέον το ρόλο των συνεργασιών τόσο μεταξύ των φορέων όσο και των ανθρώπων που εργάζονται για αυτό και ιδιαιτέρως για τον εθελοντικό χαρακτήρα που προσφέρουν.
Είμαι ιδιαιτέρα ευτυχής που είχα την Επιστημονική Επιμέλεια και το Συντονισμό όλων αυτών των δράσεων και να εκφράσω τις ιδιαίτερες θερμές ευχαριστίες μου στους αποκλειστικούς συνοδοιπόρους και συνεργάτες αυτής της υπέροχης ομάδας: στον Δήμαρχο- ιατρό κ. Ιωαν. Τριανταφυλλάκη, στον Πρόεδρο της ΚΕΔΗΞ κ. Ελευθ. Μάντζαρη και στον κ. Βασ. Σούλα εκπαιδευτικό Πληροφορικής.
