Ποιός ο ρόλος των γυναικών
και πώς ο φεμινισμός συνδέθηκε με το Πάσχα
σε τουλάχιστον δύο άγνωστα περιστατικά;
- της Έλενας Βοσνάκη
Μπορεί για τους περισσότερους η γιορτή της ανάστασης να είναι “Πάσχα στο χωριό, συγκέντρωση μετοίκων”, όμως ο εορτασμός της άνοιξης κρύβει κι άγνωστες πλευρές. Διάφορες πτυχές του Πάσχα το καθιστούν μια φεμινιστική γιορτή. Οι ρίζες της ιστορίας του σε λατρείες με τεράστια επιρροή που γιορτάζουν τις παγανιστικές θεές της γονιμότητας, ο ιρλανδικός ξεσηκωμός του 1916 όπου πρωτοστάτησαν γυναίκες κι ένα ξεκαρδιστικό επεισόδιο στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1920 με τσιγάρα, την παρέλαση του Πάσχα, τη φεμινιστική ρητορική και τη φράση «δάδες ελευθερίας», μαζί με τη Μαρία τη Μαγδαληνή, είναι λίγες μόνο απ’ αυτές.
Υπάρχουν πολλά σημεία για την ιδέα του Πάσχα ως γιορτής αναγέννησης και ανανέωσης. Ας πούμε, τα αυγά, τα αρνιά και τα κουνέλια είναι όλα σημάδια της κτηνοτροφικής άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο. Κι ίσως αυτό να μην είναι ξεκομμένο από την λατρεία της Κυβέλης στην αρχαία Ρώμη. Η Κυβέλη, «μητέρα των θεών», υπήρξε θεά της γονιμότητας και της γεωργίας υπεύθυνη για τη θεραπεία ασθενειών, που απεικονιζόταν σε άρμα από λιοντάρια. Η γιορτή της Μεγαλένσια εορταζόταν τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο προς τιμήν της Κυβέλης στην Ρώμη όπου -όπως και στο ελληνικό θέατρο- γίνονταν παραστάσεις των εργων του λατίνου δραματουργού Τερέντιου και αφιερώσεις δώρων στην θεά για να έχουν μια πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική συγκομιδή.
Ο ρόλος της Μαρίας Μαγδαληνής την Κυριακή του Πάσχα όμως είναι ο πιο σημαντικός από όλους τους μαθητές κι ακολούθους του Χριστού. Είναι αυτή που παρέχει τη μαρτυρία για την ανάσταση του Ιησού κι είναι το όνομά της που φωνάζει συγκεκριμένα.
Μια άλλη παγανιστική αναφορά θηλυκοτήτων συνδεδεμένη με το Πάσχα μας έρχεται από τη Βόρειο Ευρώπη. Η Ēostre υποτίθεται ότι ήταν μια αρχαία γερμανική θεά της άνοιξης που συνδέεται με τον σεληνιακό μήνα Eosturmonath των Κελτών. Δυστυχώς για μας η μόνη αναφορά στην θεότητα αυτή γίνεται από έναν άγγλο μοναχό, τον Bede. Άραγε έκανε εκείνος τον δημιουργικό συγκερασμό; Το αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι η παγανιστική γιορτή της Ostara επιβιώνει ως σήμερα κατά την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου.
Κι η Ινάννα ή Αστάρτη, μεσανατολική θεά της γονιμότητας και του έρωτα για τους αρχαίους Σουμέριους, εορταζόταν ως ο κύκλος της ζωής και του θανάτου, αν κι ο εορτασμός της δεν συνδέεται άμεσα με το χριστιανικό Πάσχα. Ωστόσο, Περσεφόνη, Ινάννα, Άδωνης, Διόνυσος, Ιησούς…κοινά θέματα με παραλλαγές, ο ατέρμονος κύκλος της Ύπαρξης.
Από την άλλη, στον ίδιο τον χριστιανισμό έχουμε την Μαρία τη Μαγδαληνή και το απόκρυφο Ευαγγέλιό της όπου φανερώνεται η ιδιότητά της ως αγαπημένη μαθήτρια του Ιησού. Δεν φτάνει που η Μαγδαληνή συνδέθηκε άδικα με «την μετανοούσα πόρνη» που έπλυνε τα πόδια του Ιησού, παρά όλα τα στοιχεία για το αντίθετο, από την παπική εξουσία τον 6ο αιώνα μΧ. Είναι και που η σύνδεση αυτή παρέμεινε για αιώνες, δημιουργώντας γυναικείο κεφάλαιο απαξίας, σαν μια παράλληλη ιστορία άλλης μιας μετανοούσας Εύας που υπέξυψε στον πειρασμό. Η προσωπική της μαρτυρία διατάχθηκε να καεί τον 4ο αιώνα και το Εαυγγέλιό της και οι συνομιλίες της με τους “αιρετικούς” μαθητές της να κηρυχθούν ανεπιθύμητες από το πατριαρχικό σώμα της επίσημης πίστης. Μόλις το 1896 η ανακάλυψη των χειρογράφων σε πάπυρο στα Σαχιδικά Κοπτικά αποκάλυψε ποιό κοινωνικό όραμα υπήρχε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια για την εκκλησία.
Η Καθολική Εκκλησία ζήτησε επίσημα συγγνώμη μόλις το 1969. Ο ρόλος της Μαρίας Μαγδαληνής την Κυριακή του Πάσχα όμως είναι ο πιο σημαντικός από όλους τους μαθητές κι ακολούθους του Χριστού. Είναι αυτή που παρέχει τη μαρτυρία για την ανάσταση του Ιησού κι είναι το όνομά της που φωνάζει συγκεκριμένα. H εκκλησία την ονομάζει ισαπόστολο.
Από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ο αιώνα, ένα τσιγάρο δρόμος. Δύο εν πολλοίς άγνωστα σε μας γεγονότα των αρχών του περασμένου αιώνα είναι συνδεδεμένα με το Πάσχα και τον φεμινισμό.
Στην Πασχαλινή Εξέγερση του 1916, στο πλαίσιο της Ιρλανδικής Ανεξαρτησίας, οι γυναίκες πρωτοστάτησαν. Η κόμισσα Markievicz είναι από τις γνωστότερες εξ αυτών, καθώς όχι μόνο καλούσε σε επανάσταση, αλλά ήταν μέρος του σχεδιασμού της και πολέμησε σε αυτήν. Ήταν μια γυναίκα που όχι μόνο φώναζε για επανάσταση αλλά βοήθησε να σχεδιάσει και να πολεμήσει.
Γεννημένη πλούσια όσο και προνομιούχα, λόγω του Προτεσταντικού της υπόβαθρου, η κόμισα Markievicz έκανε την στροφή αρκετά γρήγορα. Εντάχθηκε στις τάξεις του σοσιαλισμού όταν άκουσε τον ηγέτη των εργατικών Jim Larkin σε μια ομιλία του. Αργότερα εντάχθηκε στον Ιρλανδικό Στρατό Πολιτών, μια πολιτοφυλακή που συνδέεται με την εργασία που επέτρεπε στις γυναίκες να πολεμούν ισότιμα. Στον τελικό απολογισμό των πολλών εκατοντάδων νεκρών της Πασχαλινής Εξεγερσης του 1916 δεν εκτελέστηκε, αν κι ηγέτης της αποτυχημένης επανάστασης, επειδή ήταν γυναίκα. Παρόλο που υπήρξε η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα στο αγγλικό κοινοβούλιο, της αρνήθηκαν τη θέση της στην ιστορία επειδή αρνήθηκε τη θέση της ως μέρος της πολιτικής αποχής του Sinn Féin’. Αργότερα, ορίστηκε υπουργός Εργασίας στο πρώτο ιρλανδικό κοινοβούλιο, αλλά πέθανε πριν προλάβει τελικά να πάρει θέση στο Dáil. Δεν ήταν, ωστόσο, η μόνη γυναίκα που πολέμησε το 1916. Κατ’ απαίτηση των Ιρλανών φεμινιστριών, οι γυναίκες της Πασχαλινής Εξέγερσης, όπως οι Markievicz, Margaret Skinnider, Kathleen Lynn, Helena Molony και άλλες, πολλές από τις οποίες ήταν σοσιαλίστριες, φεμινίστριες, ή και λεσβίες, έλαβαν μέρος της αναγνώρισης που τους αναλογούσε.
Και για το τέλος, μια διασκεδαστική ιστοριούλα. Το 1929, η περίφημη παρέλαση της Κυριακής του Πάσχα στη Νέα Υόρκη άφηνε έκπληκτο το κοινό που θα έβλεπε γυναίκες να συμμετέχουν στην παρέλαση ενώ κάπνιζαν τσιγάρo και έφεραν το σήμα “Torches Of Freedom” (Δάδες Ελευθερίας, ναι, για τα τσιγάρα το έλεγαν αυτό). Ο εορτασμός του Πάσχα χρησιμοποιήθηκε σε μια μαζική εκστρατείας μάρκετινγκ που συνέδεε τη χρήση του τσιγάρου από τις γυναίκες με τον φεμινισμό, την απελευθέρωση και την καθολική ψηφοφορία. Η Ρουθ Χέιλ, διάσημη φεμινίστρια της Νέας Υόρκης προέτρεπε: «Γυναίκες! Ανάψτε άλλη μια δάδα ελευθερίας! Καταπολεμήστε άλλο ένα ταμπού του φύλου!» Την φαεινή ιδέα είχε ο Edward Bernays, διαφημιστικό στέλεχος.
Το κάπνισμα ήταν ως τότε μια αντρική ασχολία, για την οποία υπήρχαν καπνιστήρια αλλά και ειδικά αφιερωμένος χώρος μετά το δείπνο στα μεγάλα σπίτια, ώστε οι άντρες να συζητούν τα θέματα που δεν απασχολούσαν υποτίθεται τις γυναίκες ανεβάζοντας τολύπες καπνού στον αέρα. Η γυναίκα που κάπνιζε θεωρούνταν ελαφρών ηθών κι επικίνδυνη. Οι κίνδυνοι για την υγεία δεν συμπεριλαμβάνονταν. Την εποχή γύρω στο όριο της δεκαετίας του 1920 υπήρχαν τρία πράγματα άλλωστε που “δεν έκανε μια κυρία”: δεν κάπνιζε, δεν χόρευε τάνγκο και δεν φορούσε το άρωμα Shalimar (που λανσαρίστηκε το 1921 ως οσφρητικός φόρος τιμής σε μια ιστορία αγάπης). Αλλά περισσότερα γι’αυτά σε προσεχές μας άρθρο.
