...
Λευτέρης Τηλιγάδας
Η Απελευθέρωση του Αγρινίου
Από το τρισάγιο στους εκτελεσμένους και τις σημαίες στους δρόμους
έως την είσοδο του ΕΛΑΣ και τη γέννηση της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης
Η νύχτα της 13ης προς 14ης Σεπτεμβρίου 1944 πέρασε χωρίς δυσάρεστα συμβάντα και επεισόδια. Μόνον ένα βλήμα όλμου, όταν ξημέρωσε, έπεσε στο σπίτι του Καλφούζου, δίπλα στην κατοικία του Κώστα Παλληγιανόπουλου. Ο διοικητής του Εφεδρικού Λόχου του ΕΛΑΣ Αγρινίου, Κώστας Σκρέτας, διηγούνταν αργότερα: «Μερικά τμήματα του Εφεδρικού ΕΛΑΣ δεν είχαν ειδοποιηθεί για την παράδοση των γερμανοτσολιάδων κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μια διμοιρία του Εφεδρικού μπήκε στον συνοικισμό του Αγίου Δημητρίου και μάχονταν με τους γερμανοτσολιάδες. Οι ΕΛΑΣίτες έρχονταν και μου έλεγαν: «Τι καθόμαστε; Σκοτώνουν τους άλλους παρακάτω«. Είχα στείλει σύνδεσμο στη Διοίκηση για πληροφορίες και, ώσπου να επιστρέψει, ήρθε ο Αμάρμπεης στον Άγιο Κωνσταντίνο, όπου βρισκόμασταν, και μας είπε: «Μη κάνετε τίποτα, γιατί θα παραδοθούν».
Στις φυλακές Αγίας Τριάδας, όπου κρατούνταν περίπου 150 αγωνιστές και πατριώτες, ο έγκλειστος Κώστας Κατσούπης θυμόταν ότι υπήρχαν ανάμεσά τους και δύο–τρεις διαφορετικά ιδεολογικά τοποθετημένοι, οι οποίοι διέδιδαν πως αν δεν υπάρξει συμφιλίωση, θα σκότωναν όλους τους κρατουμένους. Οι γερμανοτσολιάδες είχαν στήσει πολυβόλα στο 3ο Δημοτικό Σχολείο με τις κάννες στραμμένες προς τις φυλακές. Μέσα στις φυλακές λειτουργούσε επιτροπή συνεννόησης, στην οποία μετείχε και ο Παπαποστόλης, που όταν τις επισκεπτόταν έδινε κουράγιο στους φυλακισμένους. Από τον φόβο για την τύχη τους, οι κρατούμενοι δεν κοιμούνταν.
Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου, αξιωματικός του ΕΛΑΣ έφτασε έφιππος στις φυλακές και ανακοίνωσε: «Συναγωνιστές, από αυτή τη στιγμή είστε ελεύθεροι να πάτε στα σπίτια σας». Ο υποδιευθυντής Κοτρότσιος αντέτεινε ότι υπήρχαν και δυο–τρεις ποινικοί, αλλά οι φυλακισμένοι φώναξαν: «Ή όλοι ή κανένας» και απελευθερώθηκαν και εκείνοι. Πριν φύγουν, αποφάσισαν να τελέσουν τρισάγιο στον τάφο των 120 εκτελεσμένων της Μεγάλης Παρασκευής. Το τρισάγιο τέλεσε φυλακισμένος ιερέας, παρουσία μελών οικογενειών που είχαν έρθει να παραλάβουν τα ρούχα των δικών τους. Έπειτα οι αποφυλακισθέντες κατευθύνθηκαν στην Πλατεία Μπέλου. Την ίδια ώρα γύρω από το Αγρίνιο, ιδιαίτερα στο Παναιτώλιο, είχαν συγκεντρωθεί χιλιάδες κάτοικοι χωριών, πολλοί οπλισμένοι με πολεμικά και κυνηγετικά όπλα, μαζί με τις πολιτικές οργανώσεις του ΕΑΜ και περίμεναν να μπουν με τον ΕΛΑΣ στην πόλη.
Από το πρωί οι Αγρινιώτες ξεχύθηκαν στους δρόμους με ελληνικές σημαίες και λουλούδια για να υποδεχθούν τους απελευθερωτές. Στην κεντρική πλατεία κατέβασαν τη σημαία των γερμανοτσολιάδων και ύψωσαν την ελληνική, ενώ ανάρτησαν φωτογραφίες του Στάλιν, του Ρούζβελτ και του Τσώρτσιλ και πανώ με συνθήματα.
Στις 11:00 το πρωί, τα τμήματα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον διοικητή του 42ου Συντάγματος, λοχαγό Φοίβο Γρηγοριάδη – Βερμαίο, μπήκαν τραγουδώντας επαναστατικά τραγούδια. Παρελαύνοντας στην οδό Παπαστράτου, έφτασαν στην πλατεία Μπέλου, όπου παρατάχθηκαν με μέτωπο προς το ξενοδοχείο «Ίλιον Πάλας». Ακολουθούσαν το 11ο Τάγμα του 2/39 Συντάγματος υπό τον διοικητή Βασίλη Σκιαδά – Επαμεινώνδα, οι οργανώσεις και οι χωρικοί που είχαν συγκεντρωθεί. Η πλατεία, οι δρόμοι και τα μπαλκόνια πλημμύρισαν από κόσμο.
Στο μπαλκόνι του ξενοδοχείου εμφανίστηκαν ο Θανάσης Χατζής, ο Γρηγοριάδης, ο Βασιλειάδης και άλλα στελέχη του ΕΑΜ. Ο λαός και οι ΕΛΑΣίτες τους υποδέχθηκαν με χειροκροτήματα και ζητωκραυγές: «Ζήτω ο νικητής ελληνικός λαός», «Ζήτω το ΕΑΜ», «Ζήτω ο ΕΛΑΣ», «Ζήτω η Λευτεριά». Ακολούθησε χαιρετισμός που τόνιζε τη συμβολή των τμημάτων του ΕΛΑΣ, των οργανώσεων του ΕΑΜ και του ίδιου του λαού στην απελευθέρωση, αποδίδοντας τιμή στους αγωνιστές που θυσίασαν τη ζωή τους. Τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή και απηύθυνε χαιρετισμό και ο Φοίβος Γρηγοριάδης. Ο Θανάσης Χατζής μίλησε εκτενώς για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και τη λαϊκή δημοκρατία.
Πριν ολοκληρωθεί η ομιλία του, ακούστηκαν επαναστατικά τραγούδια και μάρς. Από τη βόρεια πλευρά μπήκε στην πόλη το επιτελείο της VIIης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον ταγματάρχη Αρέθα Στάθη και τον καπετάνιο Νίκο Παπαϊωάννου. Ο λαός το υποδέχθηκε με ενθουσιασμό.
Μετά το τέλος των ομιλιών και των χαιρετισμών, το πλήθος ενέκρινε με ενθουσιασμό το προσωρινό Λαϊκό Δημοτικό Συμβούλιο Αγρινίου, που είχε συγκροτηθεί με το δεύτερο πρωτόκολλο και αποτελούνταν από τους παρακάτω επτά κατοίκους της πόλης: Κωνσταντίνος Καζαντζής, Νικόλαος Καρμανίδης, Νικόλαος Πολυμερίδης, Χρήστος Μπανιάς, Ιωάννης Ροντήρης, Χριστόφορος Καπελάκης και Αθανάσιος Κακογιάννης. Η συγκέντρωση έκλεισε με την ομιλία του μέλους Θανάση Κακογιάννη, ο οποίος κάλεσε τον λαό να σεβαστεί τη συμφωνία παράδοσης της πόλης χωρίς έριδες, τονίζοντας ότι η κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας θα κρίνει αργότερα τους συνεργάτες των κατακτητών. Το ίδιο βράδυ η Λαϊκή Επιτροπή συνεδρίασε στο Δημαρχείο και όρισε δήμαρχο τον Θανάση Κακογιάννη, ολοκληρώνοντας τον εορτασμό της απελευθέρωσης στις 14 Σεπτεμβρίου.
Τα τμήματα του ΕΛΑΣ οδηγήθηκαν στους καταυλισμούς της Αγίας Βαρβάρας για ξεκούραση και προετοιμασία για τη συνέχιση των επιχειρήσεων στη Ναύπακτο και την Άμφισσα. Άλλα τμήματα ανέλαβαν τη διατήρηση της τάξης και τη συγκέντρωση του πολεμικού υλικού.
—————————————————————————————————————————————————————-
Πηγές: Θεόδωρου Καλλίνου – Αμάρμπεη, Η απελευθέρωση του Αγρινίου – 14 Σεπτεμβρίου 1944 | Κώστα Μαραγιάννη, Το Αγρίνιο – Μια περιδιάβαση στον τόπο – Μια προσέγγιση σε πρόσωπα και γεγονότα. | Θανάσης Κακογιάννης, Μνήμες και σελίδες της Εθνικής αντίστασης – Αγρίνιο – Δυτική Στερεά Ελλάδα
Φωτογραφία: Από τη βόρεια πλευρά μπήκε στην πόλη το επιτελείο της VIIης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ
με επικεφαλής τον ταγματάρχη Αρέθα Στάθη και τον καπετάνιο Νίκο Παπαϊωάννου
(Πηγη: Ιστορικό και λογοτεχνικό αρχείο Νίκου Αντωνίου)
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
