Ο κοινοτικός βίος στο Βραχώρι

«Ο βίος στον τόπο μας
δεν γνωρίζει την ακμή άλλων περιοχών»

Το κείμενο για τον κοινοτισμό στο Βραχώρι, που παρουσιάζουμε σήμερα αποτελεί τμήμα μιας σημαντικής ανακοίνωσης της Ελένης Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη, που παρουσιάστηκε ως εισήγηση στην ημερίδα «Η μνήμη του Επαρχιακού αστικού τοπίου: Το Αγρίνιο μέχρι τη δεκαετία του ’60», που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων την 23-9-2000 και δημοσιεύτηκε το 2003. Από την συγκεκριμένη εισήγηση θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια και άλλα αποσπάσματα.

«Από τις προφορικές διηγήσεις για τη μορφή του Αγρινίου στις αρχές του 20ου αι.», αναφέρει η Ελένη Τριανταφυλλίδη στην εισαγωγή της ανακοίνωσής της, «μου είχε εντυπωθεί η εικόνα της κεντρικής πλατείας (δωρεά οικοπέδου του τότε δημάρχου Μπέλλου): αδιαμόρφωτος χώρος γεμάτος πουρνάρια με το γνωστό φανό που άναβε με ασετυλίνη. Οι ρυθμοί προόδου φαίνεται πως είναι αρκετά βραδείς στην περιοχή μας. Σ’ αυτό πρέπει να συνέτεινε το οθωμανικό παρελθόν της πόλης, η περιπέτεια της εθνεγερσίας -η περιοχή βγήκε καμένη και ρημαγμένη από την Επανάσταση[1]-, το προϋπάρχον κοινωνικό υπόστρωμα, αλλά και ο χαρακτήρας των νέων κοινωνικών μορφωμάτων που άρχισαν να δημιουργούνται. Ευνόητο είναι ότι μια πόλη δεν διαμορφώνεται ερήμην της ζωής των κατοίκων της[2].

Η παρούσα ανακοίνωση επιχειρεί να ανιχνεύσει κάποιους από τους παράγοντες που συνέτειναν στην κοινωνική εξέλιξη της πόλης του Αγρινίου, να εξετάσει πώς διαπλέκεται ο κοινωνικός ιστός και να προσδιορίσει τυχόν μηχανισμούς διαμόρφωσης του. […]»

Ο κοινοτισμός

• • της Ελένης Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη

Ο κοινοτικός βίος στον τόπο μας δεν γνωρίζει την ακμή άλλων περιοχών. Ωστόσο νεότερα στοιχεία δείχνουν μια δυναμική παρουσία της προυχοντικής τάξης, που είναι και διευθυντική, εφόσον μέσω της συλλογής των φόρων ελέγχει όλες τις οικονομικές και πιστωτικές λειτουργίες και μεσολαβεί στους Οθωμανούς για τις υποθέσεις των υποδούλων[3]. Οι παρακάτω ενθυμήσεις από τα μηναία της Μονής Μυρτιάς δίνουν μια αξιολόγηση του ρόλου τους από τη λαϊκή συνείδηση: «Εις τους χίλιους επτακόσιους πενήντα έγιναν τα σκάνδαλα αναμέσον του έπαρχου του Κάρλελι και των γερόντων και έγινεν ο αφανισμός των χριστιανών εις το χωρίο Ζευγάριον. Εις τους 1740 Σεπτ. 20 εχάλασε το ζευγάρι η Παντάνασσα από το πολύ χαράτσι από αφορμή των καταραμένων γερόντων Στάικου από Βελάουστα και Γεωργάκη από Βλοχό»[4]. Μια άλλη όψη των σχέσεων των ντόπιων με τους προεστούς δίνει το «έμπρι» (απόφαση) των Βραχωριτών του κάμπου «στ’ Αλάμπεη τα γιοφύρια» στα 1789 Μαγίου 15: αποφασίζουν έξω από το σώμα της κοινότητος να μην ανταποκριθούν στο υπερβολικό γήμορο που ζητούσε ο Αλάμπεης για την κατασκευή των γεφυριών και να καταβάλουν το συνηθισμένο 10%[5].

Δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε την ευεργετική για το Κάρλελι παρέμβαση του Αναγνώστη Στάικου που ως Βεκίλης (αντιπρόσωπος) του Βραχωριού στην Πύλη το 1793, μαζί και με τους άλλους βεκίληδες της περιοχής, κατόρθωσε, με τη μεσολάβηση του Πατριαρχείου, να επιτύχει τη μείωση των φόρων για όλο το Κάρλελι. Ο Αναγνώστης Στάικος μεσολάβησε επίσης επιτυχώς για την έκδοση σουλ­τανικού διατάγματος προκειμένου να ρυθμιστούν διαφορές των Βραχωριτών με τους Σπαχήδες[6].

Οι δημογέροντες στο Βραχώρι προέρχονται από τις δύο ισχυρές οικογένειες των Σταϊκαίων και των Βλαχοπουλαίων. Οι πρώτοι αναφέρονται ως προεστώτες Βλοχού από τις αρχές του 18ου αι., έχουν την έδρα τους στη Βελάουστα (το σημερινό Πυργί), όπου μέχρι σήμερα σώζονται τα ερείπια του πύργου τους. Είχαν διασυνδέσεις με την Πύλη και το Πατριαρχείο και όχι με τους ντόπιους πασάδες και τον Αλή[7]. Ο Αναγνώστης Στάικος εκτός από Βεκίλης χρημάτισε και Αγιάν Βιλαετλής του Κάρλελι. Ήταν γενιά περήφανη και πολεμική. Το σταϊκέικο, τρίπατο βραχωρίτικο’σπίτι των απογόνων Στάικου, κατά τις διηγήσεις παλιών Βραχωριτών, με κούλιες, μπουντρούμια και καταπακτές βρισκόταν στη σημερινή οδό Δ. Στάικου.

Οι Βλαχοπουλαίοι ή Συκάδες -οι προγονοί τους ήταν βλαχοποιμένες σκηνίτες σαρακατσάνικης καταγωγής– έδρασαν στο Β μισό του 18ου αιώνα στο αρματολίκι Καρπενησίου που έφτανε την εποχή εκείνη μέχρι το Βλοχό και το Απόκουρο. Συγκρούστηκαν αιματηρά με τους Γιολδασαίους (1770), οι οποίοι επικράτησαν εκεί αργότερα και με τους οποίους τελικά συμπεθέρεψαν. Πέντε αδελφοί οι Βλαχοπουλαίοι για τη διατήρηση της μεταξύ τους συνοχής δεν νυμφεύτηκαν. Επέτρεψαν το γάμο μόνο στο μικρότερο αδελφό τους, τον Δήμο, παππού του Αλεξάκη και του Κωνσταντίνου Βλαχόπουλου. Εναλλάσσσονται ως δημογέροντες στον κάζα Βλοχού[8].

Δυναμική είναι και η οικογένεια Γαλαναίων ή Μεγαπάνου από το Μαχαλά Ξηρομέρου με αρχηγέτη τον Πάνο Γαλάνη, ο οποίος για τη μεγάλη επιρροή του σε Τούρκους και Έλληνες ονομάστηκε Μεγαπάνος. Ο Π. Γαλάνης βοήθησε τον Αλή πασά στους αγώνες του κατά του Κουρτ πασά του Βερατiου, όχι βέβαια χωρίς αντάλλαγμα. Διορίστηκε από τον Αλή Αγιάν Βιλαετλής του Κάρλελι και ύστερα από παραχωρήσεις εξουσιών και μεγάλων εκτάσεων από τον Αλή -του είχε παραχωρήσει τις γαίες αποθανόντος σπαχή- συγκέντρωσε μεγάλη ακίνητη περιουσία. Είναι γνωστές οι δολοπλοκίες του στον κόσμο των κλεφταρματολών, για ν’ αποκλειστούν από τ’ αρματολίκια οι παλιές οικογένει­ες και να επιβληθούν πρόσωπα έμπιστα στον ίδιο και τον Αλή πασά[9].

1. Αξιοσημείωτο είναι ότι από τα 30.195 ιδιόκτητα ελαιόδενδρα οτην περιοχή του Αιτωλικού, τα 23 028 βρέθηκαν πυρπολημένα και καμένα. Βλ. Αρχείο Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Η’ (επιμ. Κ. Δάφνη – Κ. Κωστή), Κέρκυρα 1987, Στατιστικαί παρατηρήσεις 1828, 1829 και 1830, α. 292. | 2. Για τη συγκρότηση της νεοελληνικής πόλης βλ. Πρακτικά Συμποσίου της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Νεοελληνική πόλη: Οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος, Αθήνα 1985. Δ. Καρύδης, Χωρογραφία νεωτερική ή λόγος για τη συγκρότηση και εξέλιξη των ελληνικών πόλεων από τον ί5ο στον 19ο αι., Αθήνα 1993. | 3. Helene Yannakopoulou, “Les communautes villageoises en Grece Continentale (18eme du but du 19eme siecle) 1994 (υπό έκδοση). | 4. Δ. Λουκόπουλος, Η εν Αιτωλία μονή της Μυρτιάς, ΗΜΕ, (1928) σ. 313- | 5. Ι. Ν. Κουφός, λήμμα «Αλάμπεη γεφύρια», Αιτωλοακαρνανικά και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Α’, Αθήναι 1964, σ. 344-345. | 6. Γ. Κωνσταντινίδης, «Το Κάρληλι και η φορολογία αυτού περί τα τέλη του ΙΗ’ και τας αρχάς του Ιθ’ αιώνος κατ’ ανέκδοτον ιατριαρχικόν έγγραφον εκ του έτους 1793-, Αρμονία, 1 (1900) σ. 469. Βλ. και Ι. Γιαννόπουλος, «Η διοικητική οργάνωαις της Στερεάς  Ελλάδος κατά την Τουρκοκρατίαν (1393-1821), εν Αθήναις 1971, σ. 79-80. Επίσης, Θεόδωρος Θωμόπουλος, Το Αγρίνιο απ’ την αρχαιότητα ως σήμερα, Αθήνα 1954, ο. 10. Β. Λαμνάτος, Τρεις ιστορικές οικογένειες της Ρούμελης (Σκαλτσοδήμου, Στάικου και Παπαϊωιννου) Αθήνα 1994, σ. 86. | 7. Β. Λαμνάτος, Τρεις ιστορικές οικογένειες της Ρούμελης (Σκαλτσοδήμου, Στάικου και Παπαϊωιννου) Αθήνα 1994, σ. 82-85. | 8. Ν. Κασομούλης, Στρατιωτικά ενθυμήματα, (εκδ. Χ. Κοσμαδάκη) Αθήνα χχ, τ. Α’, σ. 107,109. Θωμόπουλος, ό.π., σ. 126-128. Ναπολ. Δοκανάρης, Ο στρατηγός του αγώνα της ανεξαρτησίας Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος 1789-1868, Ιωάννινα 1987, σ 15-18, όπου σχετική βιβλιογραφία. Για τη διαμάχη με τους Γιολδασαίους, Κ. Παπαδόπουλος, «Οι Γιολδασαίοι και οι σχέσεις τους με τον Καραϊσκάκη», Πρακτικά Συνεδρίου Παντείου Πανεπιστημίου: Η Ευρυτανία κατά τους προεπαναστατικούς και επαναστατικούς χρόνους (Καρπενήσι 16-19 Σεπτ. 1993) Αθήνα 1995, σ. 107. | 9. Θωμόπουλος, ό.π., 130-131. Βλ. και λήμμα Π. Γαλάνης στην Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια τ. Β’, σ. 645. Για την προσωπικότητα του Γαλάνη Μεγαπάνου, Λένα Γιαννακοπούλου, «Όψεις του παλιού Βραχωριού, Κοινωνία-εκκλησίες-ενορίες», Α’, Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 26-27, Νοέμβριος 1997, σ. 41. Της ίδιας, «Όψεις του παλιού Βραχωριού, (Κοινωνία-εκκλησίες-ενορίες)», Β’ Το ιστορικό της Αγίας Τριάδας (1801-1843)», Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 28-29, Μάρτιος 1998, σ. 41, όπου και η σχετική Βιβλιογραφία

Φωτογραφία ανάρτησης: Το Σταϊκέικο στην οδό Σταΐκου

AgrinioStories