2. Ο Μύθος του Μελεάγρου

Ο Μύθος του Μελεάγρου (Μέρος 2ο)
Μοίρες και κατάρα της Μάνας

γράφει ο Αθανάσιος Δημητρούκας

Ο πιο ξακουστός και πολυδοξασμένος ήρωας της Αιτωλίας είναι ο Μελέαγρος. Όταν ο βασιλιάς της Καλυδώνας και πατέρας του Οινέας λησμόνησε να θυσιάσει στην Άρτεμι, η θεά προστάτις της περιοχής στέλνει ένα γιγάντιο και καταστροφικό κάπρο στα βασιλικά κτήματα. Ο Μελέαγρος καλεί από όλα τα μέρη ήρωες γνωστούς και δυνατούς να κυνηγήσουν το αγρίμι. Είναι η περίφημη θήρα του Καλυδωνίου Κάπρου. Πρώτοι και καλύτεροι οι θείοι, αδελφοί και ξάδελφοι του Μελέαγρου από την Καλυδώνα και την Πλευρώνα.

Έφτασαν όμως και άρχοντες από παντού: οι δίδυμοι Κάστορας και Πολυδεύκης από τη Λακεδαίμονα, από τη Μεσσηνία οι γιοι του Ποσειδώνα, Ιδέας και Λυγκέας, από το Άργος ήρθε ο μάντης θεραπευτής Αμφιάραος, από τη Θεσσαλία μεταξύ άλλων ο Λαπίθης, φίλος του Θησέα, Πελίας, ο τρανός Ιάσονας και ο άνδρας της Άλκηστης, Άδμητος, από την Ιθάκη ο πατέρας το Οδυσσέα, Λαέρτης, ο ανηψιός και βοηθός του Ηρακλή, Ιόλαος, ο σοφός και δίκαιος Νέστορας από την Πύλο, από τη Σαλαμίνα ο Τελαμώνας, από την Αθήνα ο Θησέας και από την Αρκαδία μία γυναίκα, η Αταλάντη. Ποιός θα σκοτώσει το αιμοβόρο θεριό και θα πάρει το δέρμα για αριστείο; Στο κυνήγι η μοίρα θέλει να είναι η Αταλάντη αυτή που του έδωσε το μοιραίο χτύπημα.

Ο Μελέαγρος, θαμπωμένος από την ομορφιά της, αποφασίζει να της χαρίσει το αριστείο. Αγανακτισμένοι όλοι οι ήρωες για την προσβολή, να είναι μία γυναίκα η πιο αντρειωμένη, ξεσηκώνονται εναντίον του Μελεάγρου και πάνω στον καυγά ο ήρωας θυμώνει και σκοτώνει τους θείους του, αδελφούς της μητέρας του Αλθαίας προκαλώντας την κατάρα της. (Ι 568-572 «πολλά δε γαίαν πολύ φόρβην χερσίν αλοία / κικλήσκουσ’ Αϊδην και επαινήν περσεφάνειαν,/ προχνυ καθεζομενη, δένεντο δε δακρυσι κόλποι, / παιδιδόμεν θάνατον» {Αιτωλοακαρνανία, ΤΕΛΚ Αιτ/νίας ΕΕΤΑΑ 1997}

Μόλις η Αλθαία μαθαίνει ότι ο γιος της σκότωσε τα αδέλφια της «πολύ τον καταριόταν στους θεούς και πολλές φορές χτυπούσε με τα χέρια της την πολυτρόφογη, φωνάζοντας τον Άδη και φοβερή Περσεφόνη, πεσμένη στα γόνατα και το στήθος της βρεχόνταν από τα δάκρυα για να δώσουν το θάνατο στο παιδί της» (απόδοσις Όλγα Κομνηνού – Κακριδή – Όμηρος Ιλιάδα).

Όταν ο Μελέαγρος επληροφορήθη την κατάρα της μάνας του αποσύρεται από την μάχη και παραμένει μέσα στο σπίτι του με την σύζυγό του Κλεοπάτρα. Οι Κουρήτες ανεθάρρησαν από την απουσία του πιο γενναίου πολεμιστή των Αιτωλών και έτσι η έκβαση της μάχης άρχισε να γέρνει προς το μέρος τους. Έντρομοι οι Καλυδώνιοι προστρέχουν στον Μελέαγρο και τον ικετεύουν να ξαναγυρίσει στη μάχη. Ο Μελέαγρος πείθεται από την γυναίκα του, αλλά η Ερινύα άκουσε την κατάρα της Αλθαίας – μάννας του και έτσι ο Μελέαγρος σκοτώνεται στην μάχη (Τον θάνατο του Μελέαγρου δεν αναφέρει ο Όμηρος προδήλως γιατί ήταν γνωστό το τέλος του παραμυθιού στους ακροατές του, στην Ομηρική βέβαια παραλλαγή).

Σύμφωνα με την άλλη παραλλαγή, όταν γεννήθηκε ο Μελέαγρος, η μητέρα του θέλοντας να μάθει την τύχη του παιδιού της άκουσε τις Μοίρες που ήλθαν να μοιράνουν το νεογέννητο, τι όρισαν για την ζωή του. Η πρώτη είπε ότι θα γίνει ωραίος, η δεύτερη παλληκάρι, ενώ η τρίτη αναφώνησε: Βλέπετε τον δαυλό στη φωτιά. Όταν καεί εντελώς το παιδί θα πεθάνει. Τρομαγμένη η Αλθαία παίρνει και κρύβει το δαυλό.

Όταν ύστερα από χρόνια άκουσε πως ο γυιος της σκότωσε το αδελφό της και θυμήθηκε την τρίτη μοίρα, βγάζει τον δαυλό από το σεντούκι της που τον είχε κρύψει και τον ρίχνει στη φωτιά. Αμέσως ο Μελέαγρος ξεψύχησε. (Φρύνιχος απ. 6 στην έκδοση Α. Νauck, Tragicorum Graecorum fragmenta, Λειψία 1889 αναθεωρημένη από τον Β. Snell, Hildesheim Zuirich – New York 1983 6.721.722 Παυσανίας 10, 31, 4 εις Ν.Δ Παπαχατζής. Παυσανίa Ελλάδος περιήγησις , Βοιωτικά – Φωκικά, Αθήνα 2004, )

Την πρώτη εκδοχή του μύθου βρίσκουμε στον Όμηρο ραψωδία Ι («πρεσβεία προς Αχιλλέα, Λιταί» εξιστορείται η πρεσβεία των Αχαιών προς τον Αχιλλέα προκειμένου να τον πείσουν να δεχθεί τα δώρα του Αγαμέμνονα και να συνδράμει στον αγώνα τους μέλη της πρεσβείας ήταν ο Αίας, ο Οδυσσέας και ο Παιδαγωγός του Αχιλλέα Φοίνικας, ο οποίος και διηγείται την ιστορία του Μελεάγρου για να κάμψει την αντίδραση του ήρωα.(βλ. Μ.W Edwards, Homer, Poet of the Iliad, μετάφρ. Β. Λιαπής Αθήνα 2001 σελίς 293-325. Όλγα Κομνηνού Κακριδή, Σχέδιο και τεχνική της Ιλιάδας Αθήνα 1993 σ. 8 ή – 95)

Είναι πρόδηλο ότι και οι δύο παραλλαγές έχουν μεταφυσικό χαρακτήρα: Τον μαγικό δαυλό και την κατάρα (Ι.Θ Κακριδής. Αραί, Αθήνα 1929). Εν τούτοις διάσημοι ελληνιστές προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την επιλογή του Ομήρου (της κατάρας) ως τάση του ποιητή να απωθήση το ανορθόλογο στοιχείο με την αντικατάσταση του δαυλού από την κατάρα. Η πλέον χαρακτηριστική κατανόηση του κειμένου επιχειρήθηκε από την εγκυρότερη ίσως σήμερα στον κόσμο ερευνήτρια του αρχαίου Ελληνικού κόσμου Καθηγήτρια Jaquelin de Romilly σε ανακοίνωσή της στο τρίτο Παγκόσμιο Συνέδριο για την Οδύσσεια στην Ιθάκη (1998) με θέμα «Μαγικά αντικείμενα στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια».

Υποστήριξε ότι ο Όμηρος απώθησε τη μαγεία. Περισσότερο στην Ιλιάδα και λιγότερο στην Οδύσσεια. Προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της για τον εξορθολογισμό στο ηρωικό έπος αναφέρθηκε και στην ιστορία του Μελεάγρου : Του Ομήρου όμως την στάση απέναντι στο μαγικό στοιχείο μπορούμε με βεβαιότητα να την προσδιορίσουμε στην ιστορία του Μελεάγρου……. Πώς να μην επισημάνει κανείς την εξαφάνιση του μαγικού δαυλού στον Όμηρο που είναι τόσο στενά δεμένος με την ζωή του Μελεάγρου ώστε ο ήρωας να πεθαίνει μόλις ο δαυλός καίγεται. Ο Όμηρος αγνοεί τον μαγικό δαυλό» (Jaquelin de Romilly, Μαγικά αντικείμενα)